Čarhovy raz papularny partał Onliner uziaŭsia pisać na takuju vuzkaśpiecyjalnuju temu, jak tranślitaracyja biełaruskich ułasnych imionaŭ. Nahodaj staŭ pazyčany ŭ STV siužet, u dzie pakazanaja spadarynia Valantsina Hryhoryeva ź Minska, jakaja ličyć, što ŭ łacinskim napisańni jaje proźvišča ŭ pašparcie zroblenyja čatyry pamyłki. Ale, jak časta byvaje z artykułami na movaznaŭčyja temy na papularnych partałach, najbolš cikavym staŭ nie sam artykuł, a kamientary da jaho, jakija trapili va ŭžo znajomaje rečyšča «pravilno
Jakaja tranślitaracyja lepšaja?
Staŭleńnie značnaj častki biełarusaŭ da ŭłasnych nazvaŭ całkam adpaviadaje vykazvańniu Alaksandra Łukašenki «V mirie suŝiestvujet tolko dva vielikich jazyka — russkij i anhlijskij». To bok pravilnaja tranślitaracyja — tranślitaracyja rasijskaj formy imieni i proźvišča na anhielskuju movu. Tamu niekatoryja i chočuć napisańnia Olga, a nie Volha, i Sergey, a nie Siarhei, u pašpartach.
Nie varta padrabiazna zatrymlivacca na temie isnaj sistemy tranślitaracyi dla pašpartoŭ, bo nie tak daŭno byŭ apublikavany artykuł Iryny Haponienka «Što takoje
Chočacca źviarnuć uvahu tolki na toje, što Instytut movaznaŭstva AN Biełarusi jašče ŭ pačatku pašpartyzacyi ŭ 1994 hodzie prapanoŭvaŭ sistemu tranślitaracyi na asnovie biełaruskaj łacinki (jakaja ciapier zaćvierdžanaja dla taponimaŭ), adnak MUS spyniłasia na «anhielskim» varyjancie.
Faktyčna situacyju moža źmianić tolki pryniaćcie takoj, nacyjanalnaj, nie aryjentavanaj na niejkuju kankretnuju movu (naprykład, anhielskuju) sistemy tranślitaracyi. I ź vialikaj pracaj pa papularyzacyi i daniasieńni sutnaści da hramadzianaŭ.Tolki tady napisańnie ŭłasnych imionaŭ budzie adpaviadać cyvilizavanaj praktycy. U vypadku ž prymianieńnia sistemy tranślitaracyi na anhielskuju ŭsio adno zachavajecca varyjantnaść, kali hramadzianie buduć chacieć napisańnia ŭ pašparcie, jak nastaŭnica ŭ škole navučyła sšytak padpisvać, i spračacca: kiryličnaje «u»
Prykład ža dobraj sistemy, ale biez papularyzacyi, užo majem z hieahrafičnymi nazvami, kali bolšaść nie razumieje sutnaści.
Ci varta davać hramadzianam mahčymaść samastojnaha vybaru formy tranślitaracyi ŭ pašparcie?
I tak, i nie… Reč u tym, što ŭ peŭnych vypadkach adroznaje ad ahulnapryniataha ŭ peŭnaj krainie napisańnie imia i proźvišča ŭ dakumientach — całkam matyvavanaje. Naprykład, u vypadku pradstaŭnikoŭ nacyjanalnych mienšaściaŭ. U mnohich krainach Jeŭropy davoli aktyŭna abmiarkoŭvajecca hetaje pytańnie. Najbolš viadomaja situacyja — ułasnyja imiony palakaŭ u Litvie. U Biełarusi hetamu pytańniu pakul nie nadajecca značeńnia, ale treba pamiatać, što Biełaruś nie monaetničnaja dziaržava, adpaviedna, pytańnie raniej ci paźniej paŭstanie. Naturalna, što, naprykład, hramadzianie Biełarusi, rasijec pa nacyjanalnaści Ivanoŭ abo palak Kavaleŭski, majuć prava patrabavać napisańnia Ivanov i Kowalewski adpaviedna.
Taksama adstupleńnie ad ahulnaha standartu tranślitaracyi moža być patrebnym u vypadku šlubaŭ ź inšaziemcami. Bo, naprykład, niamieckaje proźvišča muža ŭ biełaruskim pašparcie žonki ŭ vypadku tranślitaracyi na łacinski ałfavit ź biełaruskaj movy budzie zusim inšym proźviščam.
Ale ci varta davać mahčymaść samastojnaha napisańnia amal usim hramadzianam?Niejak nie vielmi pierakanaŭča ŭ aficyjnaj śfiery vyhladajuć takija pryčyny, jak «amierykancy nie mohuć pravilna pračytać», «nie padabajecca napisańnie» abo «ŭ škole na anhielskaj movie nie tak vučyli». Dazvoł, jaki dziejničaje ciapier, nasamreč stvaraje bardak u hetaj śfiery. Hramadzianie ličać, što viedajuć, jak pravilniej
Rola navukoŭcaŭ i adukacyi
Karani ŭpeŭnienaści hramadzianaŭ u nieabchodnaści tranślitaracyi mienavita na anhielskuju movu, mabyć, treba šukać u sistemie adukacyi. Na zaniatkach anhielskaj u škołach i VNU vučni i studenty daviedvajucca pra asnoŭnyja pryncypy tranślitaracyi kirylicy na anhielski varyjant łacinskaha ałfavita, ale ničoha nie viedajuć pra pryncyp aryhinalnaha napisańnia inšamoŭnych ułasnych nazvaŭ u hetaj ža movie. Adpaviedna,
Atrymlivajecca zamknionaje koła: vykładčyki ŭ linhvistyčnych i piedahahičnych VNU nie raskazvajuć pra aryhinalnaje napisańnie, potym hetaha nie viedajuć pierakładčyki i nastaŭniki… Dyk adkul ža budzie viedać siaredniestatystyčny hramadzianin?
Ale, na žal, nie tolki paśladoŭniki kancepcyi «dvuch vielikich jazykov» imknucca da «pravilnoho
