«Кожную гадзіну я павінен быў дасылаць фота і казаць, дзе я і з кім»
Мікіту 31 год. Сваёй гісторыяй абʼюзіўных адносін ён вырашыў падзяліцца, таму што ўпэўнены: шмат пішуць і гавораць пра пацярпелых жанчын, а трэба паказаць і іншы бок. Гісторыя гэтых адносін скончылася хутка — за год, але падзей хопіць, каб напісаць кнігу.
— Шчыра, падчас гэтых адносін я не разумеў, што гэта быў абʼюз, вочы мне адкрыў псіхатэрапеўт. З дзяўчынай мы пазнаёміліся ў анлайн-гульні, пачалі гуляць прыкладна ў адзін час і апынуліся ў адным клане. Спачатку, зразумела, размаўлялі толькі па гульнявых момантах і ў агульным чаце. Прыкладна праз чатыры-пяць месяцаў зносіны перайшлі ў асабоўку. Мы пачалі больш даведвацца адзін пра аднаго, знайшліся ў сацсетках. Аказалася, што мы аднагодкі, але жывем у розных краінах з вялікай розніцай у часе.
Але гэта не перашкодзіла ім размаўляць кожны дзень. Дзяўчына пакарыла Мікіту розумам, начытанасцю, шырынёй інтарэсаў, а любую размову яна падтрымлівала з дзіўнай лёгкасцю. Высветлілася, што ў іх аднолькавыя густы ў плане кіно і літаратуры, супалі нават хобі.
— Спачатку яна жартам пачынала крыўдзіцца, калі я не пісаў ёй што-небудзь перад сном або не жадаў дабранач — гэта з улікам розніцы ў часе. Яна казала, што чакае ад мяне гэтую начную запіску і што калі яе няма, дык у яе настрой сапсаваны на ўвесь дзень. І пры гэтым яна патрабавала выбачэнняў і абяцанні больш не забывацца пра гэта.
Мой дзень пачынаўся з месенджара і заканчваўся ім.
Пазней дактары прапісалі ёй вітаміны, якія трэба піць кожны дзень. Неяк плаўна ў мае штодзённыя абавязкі ўвайшоў напамін пра іх прыём. Калі я не нагадаў, то яна казала нешта ў духу «З-за цябе я забылася прыняць вітаміны, могуць быць праблемы са здароўем».
Чаму хлопец усё гэта трываў? Мікіта тлумачыць так: думаў, што гэта часова і ўсё зменіцца пасля асабістай сустрэчы. Ён прыляцеў да дзяўчыны на тыдзень, і спачатку ўсё было добра: запал, прагулкі, размовы, блізкасць, кіно — словам, поўны камплект нармальных адносін. Праўда, такімі былі толькі тры дні.
— Затым пайшлі нейкія непаразуменні. Напрыклад, я папрасіў зайсці ў краму дзіцячых цацак, каб купіць падарунак сваёй дачцэ ад першага шлюбу (яна ведала пра маю дачку, гэта не было праблемай). Я абраў не тое, што прапанавала дзяўчына, — тут жа скандал. Мусіць, за здраду лаюць менш, чым яна мяне за гэты эпізод. Казала, што яна старалася, а я не ацаніў.
Пасля скандалу Мікіта вырашыў прагуляцца ў адзіночку і крыху супакоіць думкі. Кожную хвіліну дзяўчына пісала і пыталася, дзе ён, што робіць і ці не пазнаёміўся ён з кім-небудзь па дарозе.
— У мяне не заставалася асабістай прасторы. Калі я спрабаваў пагаварыць з ёй пра гэта, у ход ішлі маніпуляцыі, маўляў, «я ж стараюся, каб кожную хвілінку, пакуль ты тут, мы правялі разам». Ужо тады ў галаве празвінелі званочкі, што нешта не тое, але я спісаў гэта на хваляванне ад доўгачаканай сустрэчы, падумаў, што трэба даць гэтым адносінам шанец.
У выніку я вярнуўся ў Мінск, і да наступнай сустрэчы праз пару месяцаў мы зноў размаўлялі дыстанцыйна. Але ў анлайне скандалаў было больш, чым да майго першага прыезду. Я павінен быў даваць справаздачу літаральна за ўсё: дзе я і з кім, а яшчэ дасылаць фота ў пацверджанне сваіх слоў.
Неяк Мікіта запісаў дзяўчыне галасавое паведамленне, а на фоне быў жаночы голас. Па словах хлопца, наступныя два тыдні прыйшлося выслухоўваць пра сябе шмат чаго. Ну а голас на запісе — гэта дзяўчына брата (хлопцы ўтрох здымалі кватэру).
— Гэта было падставай абвінаваціць мяне, што я застаюся ў кватэры, пакуль яны там за сценкай займаюцца сэксам, маўляў, ёй гэта непрыемна. А што мне рабіць было, сыходзіць з дому ноччу? Новы год мы сустрэлі анлайн, і ён таксама абярнуўся скандалам — з-за таго, што я пасля сазвону і ўзаемнага віншавання не лёг спаць, а працягваў святкаваць з сябрамі. Яна ставіла гэта мне ў віну на працягу наступных некалькіх месяцаў.
І ўсё ж Мікіта запэўнівае: у гэтых адносінах быў не толькі негатыў. Дзяўчына старалася больш даведацца пра хлопца, нават у нечым падтрымлівала. Мікіта кажа, што часам адчуваў сябе шчаслівым. Але далей зноў здараўся скандал, вынікам якога заўсёды было ягонае пачуццё віны.
— Потым яна прыехала да мяне ў Менск. Патрабавала ад мяне ўзгадняць з ёй увесь расклад на дзень, увесь час быць толькі разам, ніякай асабістай прасторы: «Я прыехала, ты не можаш пакінуць мяне адну ў незнаёмым горадзе. Нават у кватэры». Апошні тыдзень перад яе адʼездам яна зноў прымусіла мяне адчуваць сябе шчаслівым, цэлы тыдзень усё было добра. І таму я спісаў усе скандалы на прыцірку.
Калі дзяўчына зʼехала, Мікіта зноў паверыў, што гэтыя адносіны маюць будучыню.
Але зноў уключыўся татальны кантроль — хлопец кажа, што амаль усе 24 гадзіны ў суткі праводзіў з тэлефонам у руках: раптам яна патэлефануе, а ён не адкажа? Падключыліся папрокі з-за ўчынкаў Мікіты: маўляў, з-за перажыванняў у яе праблемы з сэрцам і нават непрытомнасці.
Пазней хлопец даведаўся, што ўсё гэта пісала яму нават не сама дзяўчына, а яе маці.
— Потым дзяўчына зноў прыехала ў Мінск. Я завёў размову аб асабістай прасторы, таму што больш так не мог. Неяк яна разбудзіла мяне пасярод ночы і сказала, што ў яе бессань з-за маёй просьбы, пачала крычаць на ўсю кватэру, таму што я адмовіўся абмяркоўваць гэта наўпрост зараз. Потым суседзі расказвалі, што ўсе чулі і нават думалі выклікаць міліцыю.
На наступны дзень я зноў загаварыў аб праблеме — тады яна ўзяла канцылярскі нож і разанула сабе па руцэ. Мяне ахінула: гэта нездаровыя адносіны. Я выйшаў з кватэры на вуліцу, яна пабегла следам, узяла ў падʼезда нейкі слоік і выліла яго змесціва мне на галаву. Яна крычала на ўсю вуліцу, што я ёй здрадзіў і ўсё разбурыў.
Гэта значыць, чалавек ва ўпор не бачыў праблемы ў сваіх паводзінах.
Дзяўчына зʼехала ў родны горад, і Мікіта амаль выдыхнуў. Але забыцца пра сябе яна не давала: пісала і прапаноўвала ўсё вярнуць. Хлопец цвёрда рашыў, што гэтага не будзе. Але тут дзяўчына напісала, што чакае дзіця. Абодва вырашылі, што лепшым рашэннем будзе перапыніць цяжарнасць, што дзяўчына, паводле яе слоў, і зрабіла.
— Цяпер я разумею, што гэта відавочная маніпуляцыя, але ў моманце ўсё гэта гучала вельмі сурʼёзна. Мне хацелася яе падтрымаць, я думаў, што хопіць некалькі дзён. Але не, за гэтыя пару дзён яна паспела ўзяць з мяне грошы на аборт, лекі, аднаўленне, таксі і гэтак далей. А потым патрабавала не пакідаць яе, пакуль яна маральна не адновіцца.
Пры гэтым яна ўвесь час маніпулявала тым, што з-за аборту ў яе праблемы з сэрцам, што яна перыядычна ляжыць у шпіталі, што губляе прытомнасць, калі я не адказваю на паведамленні ў месенджары.
Паралельна з усёй гэтай сітуацыяй я сустрэў іншую дзяўчыну, з якой пачаў камунікаваць.
Яна даведалася пра гэта, і ў нейкі момант з акаўнта псіхолага былой дзяўчыны прыходзіць паведамленне: «Яна памерла, ты давёў яе да суіцыду». Я не ведаў, верыць ці не, ужо тады сумняваўся ва ўсім.
Ад шоку і віны хлопец пайшоў да псіхатэрапеўта. А праз тыдзень высветлілася, што дзяўчына жывая і нават цяжарнасці не было. Яна сама выйшла на сувязь і расказала, што гісторыю пра суіцыд напісаў яе сябар, маўляў, хацеў дапамагчы вярнуць каханне. Цягам двух месяцаў пасля гэтай гісторыі дзяўчына працягвала пісаць з розных нумароў. Мікіта вырашыў, што лепш ігнараваць паток абраз.
— Калі дзяўчына не давярае да ступені ўстанаўлення кантролю, патрабуе адтэлефаноўвацца, правярае асабісты тэлефон, пачынае маніпуляваць сваім здароўем — бяжыце. Усю гэтую гісторыю я расказаў сваёй новай дзяўчыне, і яна адразу зразумела, што я меў справу з абʼюзерам. Уласна, менавіта яна параіла звярнуцца да псіхатэрапеўта, падтрымала мяне. Сказала, што ў мяне не было шанцу нармальна скончыць тыя адносіны. Дарэчы, гэтая новая дзяўчына крыху больш за год таму стала маёй жонкай.
«Больш не дапушчу непавагі да сябе»
Антону крыху за 40, зараз мужчына ў разводзе. Але адкруцім час таму: яму 25, разам з каханай дзяўчынай ён плануе вяселле. Праўда, перад важнай падзеяй адносіны пачалі псавацца. Але ў той момант мужчына падумаў: трэба перацярпець, уключылася тое самае «Я ж мужчына». А далей — вяселле, планы на сумеснае жыццё і далей па спісе.
— Нашы адносіны станавіліся то лепш, то горш. Дайшло да таго, што я задумаўся пра развод. Аднак давесці да канца замінала ўстаноўка «Я мужчына, я павінен пераадолець усе складанасці дзеля сямʼі».
Па словах мужчыны, у першую чаргу абʼюз ад жонкі выяўляўся ў абясцэньванні. Антон працаваў інжынерам на заводзе, і жонка нярэдка праходзілася наконт зарплаты, пры гэтым ставіла ў прыклад заробак іншых мужчын.
— Я з дзяцінства люблю праграмаванне, гэта было маім пакліканнем. Пачаў паралельна з асноўнай працай працаваць па вечарах, часта заседжваўся ноччу, вучыўся і разбіраўся. Тады пачаліся папрокі, што я мала маю зносіны з жонкай і яе роднымі. Калі я змог перайсці ў IT і добра вырас у даходзе, мне прылятала за тое, што даход не такі вялікі, як у нейкіх знаёмых. Таксама было шмат скандалаў, калі я ў нечым не пагаджаўся з былой жонкай, пры гэтым крыніцай была яна, але выбачэнняў патрабавала ад мяне.
Бывала, што слоўная сварка была за крок ад гвалту. Антон успамінае такі эпізод: падчас прагулкі жонка магла ўчапіцца яму ў руку пазногцямі і сказаць нешта ў духу «Паспрабуй мяне ўдарыць, няхай усе бачаць, які ты чалавек». На пытанне аб фізічным гвалце з ягонага боку Антон запэўнівае: ён нічога такога не рабіў.
Але перад разводам навучыўся даваць словамі адпор, бо пазбягаць канфліктаў больш не атрымлівалася. Паступова мужчына разумеў, што ў гэтых адносінах яму заўжды будзе цяжка.
— Я зразумеў, што мае спробы пазбягаць канфліктаў толькі распылялі жонку. Супакоіць яе магла толькі зваротная агрэсія з майго боку. Перад разводам мы схадзілі да псіхолага, прычым кожны меў свой сеанс.
Але ўжо тады я разумеў, што не хачу захоўваць гэты шлюб.
Размаўляць па душах з гвалтаўніком бескарысна, бо праблемы толькі ў ахвяры, а ў яго якраз усё добра. Усе «эксцэсы» такому партнёру здаюцца нязначнымі.
На развод мужчына падаў сам. Жонка не раз казала, што заўсёды магла б знайсці мужчыну лепей, але цярпіць дзеля дзіцяці і грошай. І ўсё ж мірным расстанне не атрымалася: скандалы, пагрозы, патрабаванні — па словах Антона, такімі метадамі жанчына спрабавала захаваць шлюб. У выніку мужчына вырашыў зʼехаць.
— Цяпер мы з былой жонкай маем зносіны, але з майго боку гэта толькі датычна дзіцяці. У першыя гады пасля разводу яна спрабавала прадʼяўляць мне нейкія прэтэнзіі. Часам спрабуе казаць аб аднаўленні адносін. Пасля разводу ў мяне былі адносіны, але не паўтаралася абясцэньванне. Я ніколі не дапушчу нават найменшай непавагі да сябе.
Так што ў нейкай ступені гэта можна лічыць добрым жыццёвым урокам.
— Як думаеце, чаму вы патрапілі ў такія адносіны?
— Хутчэй за ўсё, на мой выбар паўплывала постаць маці: дзіцем я не адчуваў кахання. З самага дзяцінства я сутыкаўся з псіхалагічным абʼюзам, абясцэньваннем. Маці была ў разводзе з маім бацькам, ёй цікавей было задаволіць сваё асабістае жыццё, чым займацца маім выхаваннем. У мяне перад вачыма не было прыкладаў правільнай пабудовы адносін. Таму з аднаго боку на мяне ўплывалі стэрэатыпы грамадства, дзе мужчына дабіваецца жанчыны, а з другога боку быў прыклад маці, якая часта лаялася са мной.
Псіхолаг: «Абʼюзер — гэта апошні чалавек, які прыйдзе па дапамогу»
Праблемы абʼюзіўных адносін мы абмеркавалі з псіхолагам, гештальт-кансультантам і траўматэрапеўтам Вольгай Нагода. Пачнем з таго, што псіхалогія не дзеліць абʼюз на «мужчынскі» і «жаночы». Эксперт тлумачыць гэта так: нягледзячы на фізічныя адрозненні, эмоцыі ў людзей аднолькавыя. Аднак жанчыны часцей звяртаюцца па дапамогу да псіхолагаў і прапрацоўваюць траўму.
Фота: Вольга Лорас
— Часта абʼюзераў фармуюць адносіны ў сямʼі: гэта сістэматычнае траўмаванне, адсутнасць цяпла, ласкі, нярэдка параўнанне з іншымі людзьмі. Вырастаючы, «параненыя» людзі часта несвядома асацыююць сябе з агрэсарам або ахвярай і выбіраюць адпаведную мадэль паводзін. Так, бывае, што абʼюз — гэта праява нейкага псіхічнага засмучэння, але гэта хутчэй выключэнне.
У абʼюзераў няма эмпатыі, і зразумець пачуцці іншага яны не могуць. Унутры такога чалавека не сфармавана «Я» — цёплае, якое разумее і прымае. Як ён можа пабудаваць нармальныя адносіны? Як правіла, разбурэнне асобы ідзе доўга: напрыклад, дзіця становіцца ахвярай эмацыйнага ці фізічнага гвалту і не атрымлівае падтрымкі звонку (ад бабулі ці выхавацеля). І вось якім ён змог «выжыць» у такім становішчы, такім чалавек і становіцца.
Абʼюз можа праяўляцца праз пастаянны кантроль перамяшчэнняў («Дзе ты?», «З кім?», «Будзь дома ў шэсць, і ні хвілінай пазней») і кола зносін, фізічны гвалт, абмежаванне ў фінансах. Напрыклад, абʼюзер дорыць партнёру бізнэс, намер здаецца вельмі шчырым, але пры гэтым ён увесь час падкрэслівае: «Гэта ў цябе дзякуючы мне і без мяне ты не можаш сябе забяспечыць».
— Абʼюзеры могуць паказваць сябе і ў адносінах з калегамі. Але часцей за ўсё патэрны паводзін выяўляюцца ў чалавека дома. Тлумачыцца гэта проста: гэтыя адносіны для абʼюзера здаюцца надзейнымі, ахвяра моцна прывязана, і ўплываць на яе бяспечна. Абʼюзеры рэдка ставяць свае паводзіны пад сумненне, выкарыстоўваюць тыя механізмы, якія ім зразумелыя, той жа кантроль.
Сярод псіхолагаў ёсць такое меркаванне: абʼюзер — гэта апошні чалавек, які прыйдзе па дапамогу. Такім людзям спатрэбіцца працяглая тэрапія, галоўная задача якой — стварыць новыя патэрны паводзін. Трэба навучыць чалавека выкарыстоўваць не прымітыўныя спосабы кіравання партнёрам, а больш складаныя канструкцыі ў адносінах.
Хто часта хоча дапамагчы «складанаму чалавеку», дык гэта партнёр. Па словах псіхолага, ахвяра можа ўступаць у адносіны з высакароднай мэтай: навучыць кахаць, выратаваць. Але цуду не атрымаецца: дапамагчы абʼюзеру зможа толькі дасведчаны псіхолаг. А вось партнёр, хутчэй, проста зламаецца.
— Чалавек, які вырас у нармальным асяроддзі, не будзе цярпець абʼюз: як толькі ён заўважае такія паводзіны, то як мага хутчэй сыдзе з такіх адносін. Па вялікім рахунку, у абʼюзіўных адносінах абодва партнёры ў нейкім сэнсе ахвяры таго асяроддзя, у якім выраслі.
Мадэль абʼюзіўных адносін звычайна выбудоўваецца так: абʼюзер уяўляе партнёра як канкрэтную і зразумелую выяву. Як толькі зʼяўляецца неадпаведнасць малюнку, падключаюцца рычагі кантролю: трэба зрабіць усё, каб запхнуць чалавека ў рамкі. Калі ахвяра пачынае «саскокваць» з кручка і спрабаваць сысці, то абʼюзер падключае ціск «І куды ты пойдзеш?», «Каму ты такі будзеш патрэбен?», «Без мяне ты ніхто» і гэтак далей. Вольга малюе такую выяву: чалавека закідваюць на дно студні. Як толькі ён пачне «захлынацца», абʼюзер мяняе тактыку: кажа кампліменты, абдымае, суцяшае. Вось на такіх арэлях і даводзіцца катацца пары. Абяцанні «Іншы раз такога не будзе» ніколі не пяройдуць у дзеянне — паводзіць сябе па-іншаму абʼюзер проста не ўмее.
— А ці можа змяніць паводзіны абʼюзера нараджэнне дзіцяці?
— Да дзяцей абʼюзер ставяцца гэтак жа, як і да партнёра, і не разумее, якія пачуцці яны адчуваюць. Калі дзіця нараджаецца, абʼюзер разумее, што ўвагу ахвяры трэба будзе з кімсьці падзяляць. Таму разлічваць, што вось зараз у нас народзіцца дзіця і нешта зменіцца, нельга.
Калі ўсё так складана, то калі ахвяра прымае рашэнне: усё, канец, больш не магу? Па словах псіхолага, у кожнага чалавека ёсць свой пункт кіпення — момант, калі твае межы парушаюцца і ты кажаш пра гэта партнёру. У ахвяр абʼюзу гэты пункт знаходзіцца далей, чым у «звычайных» людзей. Каб не дацягваць да апошняга, эксперт рэкамендуе задаць сабе простае пытанне: «А хачу і ці змагу я так пражыць усё жыццё?»
— Часта на сесіях ахвяры кажуць, што жылі ў пекле. Напрыклад, у мяне была кліентка, якая сказала: «Вы выцягнулі мяне з таго свету». Уявіце, што чалавек увесь час думае «Са мной сапраўды нешта не так», але ўсё, што ён робіць, — няправільна і сітуацыю ў лепшы бок не змяняе. На жаль, такія людзі часта задумваюцца аб суіцыдзе, упадаюць у дэпрэсію, ім няма на што абаперціся.
А калі партнёр скажа ахвяры нешта добрае, то чалавек зробіць усё, каб зноў атрымаць хоць кроплю цяпла. Такім людзям не трэба даваць шмат, каб уцягнуць іх у адносіны.
Ахвяра будзе ўпэўнена, што, акрамя гэтага партнёра, яна нікому не патрэбна. Абʼюзер выкарыстоўвае гэта як інструмент ціску: «Ну вось каму ты з дзецьмі будзеш патрэбна?» або «Ды хто на цябе такога паглядзіць?»
Дапусцім, ахвяра ўсё ж змагла вырвацца з такіх адносін — няўжо абʼюзер адпусціць так проста? Псіхолаг кажа, што «гаплікі» для вяртання адносін могуць закідвацца доўга. І часта гэта спрацоўвае, бо ахвяра ўпэўнена: выбару ў яе няма, адносіны будуць альбо тут, альбо нідзе.
— Гэта важны навык — разумець, што цябе прымуць любым. Ён закладваецца з самага нараджэння, а падчас крызісу 3 гадоў і ў падлеткавым перыядзе чалавек даследуе шырыню меж бацькоўскага кахання. Чалавек усведамляе ўласную каштоўнасць і ўпэўнены: аднойчы ён сустрэне таго, хто яго прыме. У ахвяр абʼюзу няма сваёй каштоўнасці і ўключаецца дзіцячая рэакцыя: «Калі я буду адзін, то загіну». Прычым у чалавека можа быць паспяховая карʼера, але ён усё роўна ўпэўнены ў сваёй слабасці і ўвесь час шукае сілу ў кімсьці іншым.
Таму адна з задач псіхолага — падсвятліць рэсурсы, даць базу і выцягнуць на ўзровень дарослага, які адказвае за ўсё ў жыцці сам.
На думку эксперта, складаней за ўсё перапыніць абʼюзіўныя адносіны тым, у каго ёсць дзеці. Уявіце, вам увесь час кажуць, што самастойна вы і са сваім жыццём не зладзіцеся, а тут адказнасць яшчэ і за дзіця. Але ў псіхолага ў практыцы былі выпадкі, калі ахвяры выходзілі са стасункаў нават з трыма дзецьмі, а далей будавалі новае жыццё.
Чытайце таксама:
