«Пачварнае і хітрае вынаходніцтва рэжыму»
Вячаслаў мае кандыдацкую ступень. Ён больш за два дзясяткі гадоў працуе ў ІТ-галіне.
У няволю трапіў у 2021 годзе, калі ўзнялася першая хваля масавых затрыманняў за крытыку рэжыму ў інтэрнэце. У яго каментарах угледзелі «абразу Лукашэнкі», «абразу прадстаўніка ўлады» і «распальванне сацыяльнай варажнечы».
Вячаслаў кажа, што допісы былі рэакцыяй на тое, што дзеялася ў краіне. Ён абураўся абыходжаннем з палітвязнямі.
«У нармальнай дзяржаве я б такога не пісаў, бо не было б нагоды, — даводзіць навуковец. — Але калі б там нават выйшаў з плакатам да рэзідэнцыі прэзідэнта, то мяне проста адагналі б ці завялі ў пастарунак і максімум далі штраф».
Паводле яго, пакаранні за допісы ў чатах і сацыяльных сетках — пачварнае і хітрае вынаходніцтва рэжыму, каб захаваць сваю ўладу.
Для нармальнага чалавека такія ноу-хау неадэкватныя, бо абмяжоўваюць канстытуцыйнае права на свабоду выказванняў. У беларускіх жа рэаліях такая выдумка дзейнічае для пераследу нязгодных.
«Некаторыя турэмшчыкі шкадуюць, што не могуць прыстрэліць нас»
Вячаслаў кажа, што толькі ў адной калоніі, дзе ён адбываў пакаранне, сядзяць некалькі дзясяткаў айцішнікаў, з якіх можна сфармаваць IT-роту. Акрамя праграмістаў, там няволіцца нямала інжынераў і іншых высокакваліфікаваных спецыялістаў.
«Раней на зоне зэкі пад чыфір расказвалі пра свае крымінальныя справы, а цяпер інтэлектуальны ўзровень зняволеных павысіўся. Там можна пачуць інтэлектуальныя размовы», — згадвае ён.
Былыя заслугі Вячаслава ў навуцы не давалі бонусаў у зняволенні. На ўсіх палітычных пісалі рапарты аб спагнаннях ці кідалі ў ШІЗА ці ПКТ. Прэсінгавалі палітвязняў хвалямі, якія накатвалі бессістэмна.
Фота: AP Photo / Alexander Zemlianichenko Jr
Вячаслаў дапускае, што турэмшчыкі выконвалі загады начальства.
Аднойчы ён упікнуў супрацоўнікаў, што «на іх Сталіна няма». Яны здзівіліся.
Вячаслаў патлумачыў, што нават у ГУЛАГУ ў пасляваенныя часы беражліва ставіліся да кваліфікаваных спецыялістаў. Яны працавалі ў «шарашках» — навукова-даследчых інстытутах закрытага тыпу (ствараліся спецаддзелам МУС СССР, праз іх прайшлі знаныя навукоўцы і канструктары).
«Нават у сталінскіх катаў хапала розуму, каб выкарыстоўваць іх для вырашэння розных тэхналагічных праблемаў. А ў беларускіх турмах такія спецыялісты займаюцца некваліфікаванай працай», — згадвае гутарку з турэмшчыкамі былы палітвязень.
На яго заўвагу турэмшчыкі прапанавалі звярнуцца з такой прапановаю да Наталлі Качанавай, якая адказвае за працу са зваротамі грамадзян.
У асяроддзі турэмшчыкаў Сталін паважаная асоба, працягвае Вячаслаў. У кабінетах некаторых начальнікаў вісіць партрэт Фелікса Дзяржынскага, і яны ганарацца гэтым.
«Па вачах некаторых бачна, што яны шкадуюць, што не могуць прыстрэліць нас на месцы», — адзначае ён.
Па яго словах, сярод турэмшчыкаў няшмат прынцыповых садыстаў, пераважаюць бесхрыбетныя людзі.
Адзін з начальнікаў даводзіў, што яму паабяцалі кватэру, таму лёс арыштантаў яго не хвалюе, бо, працуючы на заводзе, ён не заробіць на жытло.
«Не думаю, што ў турмы прыходзяць толькі тыя, хто з катоў скуру здзіраў, але бяруць туды тых, каго лёгка можна вымуштраваць і ў галаву ўліць усё, што хочаш. Напрыклад, што НАТА напала на Расію ці спрабавала зрабіць пераварот у Беларусі. Людзям з пустой галавой можна наліць любы кампот. Будзе новая ўлада — яны стануць планктонам пры ёй. Ім усё роўна», — лічыць Вячаслаў.
Былога палітвязня тым не менш уражвае, як турэмшчыкі сталі такімі, бо ў школах вучылі адно і тое ж, але ў жыцці паводзіны людзей настолькі розныя.
«Напрыклад, таго ж Дастаеўскага праходзілі, які па сваім часе быў экстрэмістам. Яго нават прыгаварылі былі да пакарання смерцю і адмянілі яго ў апошні момант. Можна казаць, што асудзілі за тыя ж каментары, калі браць цяперашні час. Ён быў у гуртку людзей, якія марылі пра свабоду для тагачаснай Расіі. Ці беларускія народныя паэты, пісьменнікі. Каго з іх не вазьмі, то бэчэбэшнік. Але, на жаль, школа не дала ім такога разумення і цяпер для іх герой не Кастусь Каліноўскі, а Мураўёў-вешальнік», — дзівіцца Вячаслаў.
«Выбар — ці каровам хвасты круціць у калгасе, ці працаваць у месцы пазбаўлення волі»
Вячаслаў кажа, што яму дасылалі шмат кніг, і ён іх штудзіраваў. Бывала, што ахоўнікі цікавіліся, чым ён займаецца.
Некаторыя маладзейшыя кантралёры выпытвалі, якую мову праграмавання трэба вучыць найлепей. Казалі, што хацелі б з працы ў турме сыходзіць у ІТ-галіну.
Пытанні ахоўнікаў палітвязня здзіўлялі. Для яго праца ў турме была вялікай адмецінай таго, што маладыя людзі не знайшлі сабе годнага занятку, акрамя як ахоўваць зняволеных і што з чалавекам нешта не тое, бо ён стаў катам.
«Можа, сваёй працаю яны былі расчараваныя, а можа, грошай хацелі больш», — заўважае Вячаслаў.
Сярод кантралёраў шмат моладзі. У блізкім асяроддзі нявольнікаў абмяркоўвалі такі феномен.
Пераважала меркаванне, што гэта хлопцы з райцэнтраў, з няпоўных сем'яў, сіроты, у якіх быў выбар, ці каровам хвасты круціць у калгасе, ці на заводзе працаваць за мізэрны заробак, ці пайсці працаваць у месцы пазбаўлення волі і, нічога асаблівага там не робячы, мець сваю тысячу рублёў.
«Хадзіць па калідоры, грукаць у дзверы і правяраць нявольнікаў. Хіба гэта праца?» — рытарычна пытаецца Вячаслаў.
«У кожнага зняволенага навукоўца ў калоніі свая бібліятэка»
Вячаслаў кажа, што інтэлігентны чалавек пазнаецца ў няволі па паходцы, твары, манеры гаварыць і выказванні думак.
Нявольнікі яго інтэлектуальнага ўзроўню абменьваліся кніжкамі, бо амаль у кожнага была свая бібліятэка, сабраная з выданняў, дасланых з волі. Часта інтарэсы палітвязняў перакрыжоўваліся і пра іх можна было паразмаўляць у клубе ці на працы.
Зняволеныя навукоўцы абмяркоўвалі навіны з галін, у якіх былі занятыя на волі. Пра іх даведваліся з лістоў родных ці ў тэлефанаваннях.
«Абмяркоўвалі ChatGPT, нейрасеткі, даследаванні мозга. Гэта было цікава людзям з вышэйшай адукацыяй», — адзначае ён.
Вячаслаў прыгадвае, як супрацоўнік калоніі сабраў гурток са зняволеных з вышэйшай адукацыяй. У ім правялі некалькі сустрэч, дзе ўдзельнікі дыскутавалі, абмяркоўвалі навіны навукі. Глядзелі фільмы.
Але сваю ініцыятыву турэмшчык не ўзгадніў з начальствам і атрымаў па шапцы.
«А нас разагналі. Скончылася ўсё добра, нікога не пасадзілі ў ШІЗА», — згадвае былы палітвязень.
Паміж сабою гаварылі арыштанты і пра неабходнасць стварэння адмысловага фонду, які б дапамагаў уладкоўваць навукоўцаў з краінаў, дзе пануюць дыктатарскія рэжымы. Гэта дало б магчымасць пазбаўляць дэспатыі будучыні.
«Гэта б спрыяла перамозе цывілізацыі над варʼятамі, — лічыць Вячаслаў. — Трэба забраць у іх навуку і тэхналогіі. Ідэйных лукашыстаў сярод навукоўцаў нязначны адсотак. Думаю, у Расіі таксама большасць разумных людзей супраць вайны».
Сацыялагічнае даследаванне ў камеры: толькі адзін падтрымаў Расію
Пра поўнамаштабную агрэсію Расіі супраць Украіны Вячаслаў даведаўся з выпуску навінаў па тэлебачанні. Вайна стала шокам для яго і сукамернікаў.
Ён кажа, што на наступны дзень прынеслі «даваенны нумар» газеты «СБ. Беларусь сегодня». Яна даходзіла да арыштантаў з тыднёвым спазненнем. Нумар быў прысвечаны абвяржэнню таго, што Расія хоча напасці на Украіну.
«У газеце Лукашэнка, Пуцін і іх служкі ў адзін голас заяўлялі, што ніякай вайны не будзе. Маўляў, рускія першыя не пачынаюць вайны. Так выйшла, што газета з мінулага часу выкрывала хлусню тых заяваў. Мы бачылі па тэлевізары іншую карцінку: вайну», — падкрэслівае Вячаслаў.
У яго камеры было 14 нявольнікаў і толькі ён адзін палітычны.
Навуковец правёў апытанне сярод сукамернікаў, якое паказала, што толькі адзін з іх быў за Расію. Ён прыхільна ставіўся да «рускага свету», яму падабалася біць жанчын. Зрэшты, яго і пасадзілі за нявыплату аліментаў і збіццё жонкі.
Па словах Вячаслава, неўзабаве пасля пачатку вайны палітвязням перасталі прыходзіць лісты ад сяброў.
«Як абрубіла, — згадвае ён. — Калі мы пыталі, што здарылася, то адказвалі, што нам ніхто не хоча пісаць, бо мы нікому не патрэбныя».
Пра Мінск і цяперашняе жыццё
Пасля вызвалення Вячаслаў звярнуў увагу, што ў Мінску на вакзале і крамах паболела ваенных. Горад стаў панурым і ранейшай ажыўленасці не адчувалася.
Фота: Contributor Getty Images
Наведаная ім Зыбіцкая аказалася бязлюднай.
«Людзі майго інтэлектуальнага ўзроўню, з якімі я камунікаваў, перажываюць з таго, што надышлі змрочныя часы. Засталася чарната. Аптымізму не відаць. Шмат людзей зʼехала. У 2020 годзе нават уявіць было складана, што столькі людзей зʼедзе за два гады. Тыя ж, хто застаўся, проста не могуць зʼехаць», — гаворыць былы палітвязень.
Для Вячаслава стала неспадзяванкай, што ён стаў невыязным. Яму не назвалі прычыны такога рашэння, хоць ён намагаўся высветліць.
Да зняволення Вячаслаў працаваў у буйной тэхналагічнай карпарацыі, прадстаўніцтва якой пакінула Беларусь пасля пачатку вайны, эвакуяваўшы сваіх супрацоўнікаў. Вячаславу было гарантаванае ў кампаніі працоўнае месца.
«Працаваць там — вялікі гонар для любога навукоўца, — зазначае ён. — Ёсць магчымасць займацца сучаснымі тэхналогіямі і навукай. У Беларусі кампаній такога ўзроўню на сёння не засталося. І мяне чакалі ў кампаніі мары. Але, аказалася, што пакідаць краіну мне забаронена».
У міліцыі былому палітвязню наказалі, каб ён знайшоў сабе занятак, іначай страшылі пакараннем. Неяк далі накіраванне ў службу занятасці, дзе яго сустрэла «цётка з начосам».
«Я ёй сказаў, што праца мне не патрэбная і працаваць на гэтую дзяржаву не збіраюся. Яна пацікавілася, за што сядзеў, і калі пачула, што па палітычных артыкулах, то адказала, што на дзяржаўныя прадпрыемствы мяне не возьмуць. На начальніцкія пасады таксама, і можа прапанаваць толькі нізкакваліфікаваную працу», — расказвае Вячаслаў.
У даведцы супрацоўніца напісала, што былы арыштант адмовіўся працаўладкоўвацца. Паперчыну Вячаслаў у міліцыю не панёс, а здолеў пакінуць радзіму.
Вячаслаў хутка мае выйсці на працу ў кампаніі, якая чакала яго два гады, каб «рухаць цывілізацыю наперад». Яго заробак складзе больш за 100 тысяч даляраў на год.
Былы палітвязень залечвае артроз плечавых суставаў, які яму «падарылі» у ШІЗА.
Вяртацца ў Беларусь, пакуль там не зменіцца ўлада, Вячаслаў не збіраецца і разглядае эміграцыю як «квіток у адзін канец». На яго думку, перамены ў Беларусі адбудуцца, але калі тое будзе, прагназаваць не бярэцца.
«Эмігранты з ранейшых хваляў таксама думалі, што на некалькі гадоў зʼязджаюць, але выйшла так, што назаўжды. Аптымізму ў мяне няма, хоць хочацца верыць у лепшае, — падсумоўвае ён. — Жыццё не такое доўгае, як гістарычныя перспектывы. Але ж цяпер і інтэрнэт ёсць, і свет адкрыты як ніколі, таму абрынанне рэжыму павінна адбыцца хутчэй, чым распад Савецкага Саюза».
«Наша Нiва» — крыніца якаснай інфармацыі і бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬ «НН»Глядзіце таксама:
«Мае знаёмыя робяць у Акадэміі разлікі для расійскіх ракет». Што адбываецца з беларускай навукай
Як выглядае ўрачысты сход у Інстытуце гісторыі ў цяперашняй Беларусі. Спойлер: нявесела. Фотафакт
Два гады, як загінулі Андрэй Зельцэр і Дзмітрый Федасюк. Як выглядае месца пахавання кадэбэшніка
Сілавікі прымусілі затрыманага мінчука «прызнацца» ва ўдзеле ў стачцы
