Нобелеўскай прэміяй па літаратуры ўганаравана Святлана Алексіевіч. Euronews пагаварыў са Святланай Алексіевіч аб Нобелеўскай прэміі, лётчыцы Надзеі Саўчанка і шырэй — пра вайну і мір.
Euronews: «Святлана Аляксандраўна, вялікі дзякуй за тое, што пагадзіліся на інтэрв'ю для «Еўраньюс». Напэўна, многія і многія пісьменнікі мараць аб прысуджэнні такой прэстыжнай Нобелеўскай прэміі. А як змяніўся Ваш свет пасля весткі аб прысуджэнні ўзнагароды?»
Святлана Алексіевіч: «Яшчэ прайшло мала часу, я яшчэ не абжыла гэты стан. Пакуль яшчэ шмат як бы нейкага не майго рытму, шмат людзей, шмат паездак. Пакуль яшчэ складана пра гэта казаць».
Euronews: «Але Вы адчулі, што неяк змянілася Ваша пазіцыя, Ваш вага ў грамадстве, можа быць?»
Святлана Алексіевіч: «Ну, мая пазіцыя не змянілася, яна такая, як і была. Але так, сапраўды, вось, напрыклад, калі на першай прэс-канферэнцыі мяне спыталі пра Украіну, я сказала, што я лічу, што гэта акупацыя і што ў цэлым Пуцін развязаў грамадзянскую вайну. Грамадзянскую вайну пры жаданні можна ў любым месцы развязаць. У Беларусі можна развязаць, палякаў з беларусамі сутыкнуць, гэта ўсё можна. І ў любы іншы час, я заўсёды гэта казала, мне б спадар Пяскоў, прэс-аташэ Пуціна, не адказваў б. А так ён мне сказаў: спадарыня Алексіевіч не валодае ўсёй інфармацыяй. Усё ж такі ён адказаў. Так. Але іншая справа. Так, ён адказаў. Вось у падтрымку Украіны, Надзеі Саўчанка, я ёй перадала кнігі. І ліст напісала. Але справа ў тым, што сёння ўсё роўна хоць тройчы ты будзь лаўрэатам Нобелеўскай прэміі, такі час, што аўтарытарныя ўладары яны ўвогуле не слухаюць нас. І ахоплівае проста адчай, бяссілле, шмат добрых людзей, але мы нямоглыя сёння, пакуль нямоглыя».
Euronews: «Калі Вы кажаце пра уладароў, Вы маеце на ўвазе Лукашэнку і Пуціна?»
Святлана Алексіевіч: «Так».
Euronews: «А як Лукашэнка ўспрыняў прысуджэнне Вам прэміі?»
Святлана Алексіевіч: «Да канца дня павіншаваў — ужо пасля Гарбачова, ужо пасля прэзідэнтаў Германіі, Францыі. Але якраз праходзілі выбары, прэзідэнцкія выбары ў нас, у краіне было вельмі шмат замежных назіральнікаў… Як толькі выбары скончыліся, назіральнікі з'ехалі, ён тут жа сказаў, што я абліваю краіну брудам. Нічога новага, усё як і было».
Euronews: «Гэта значыць, Вашы адносіны з Лукашэнкам не палепшыліся?»
Святлана Алексіевіч: «Не-не».
Euronews: «Прысуджэнне Вам Нобелеўскай прэміі літаральна ўзарвала расійскае грамадства. Многія расейцы лічаць, што прэмію Вам далі за пазіцыю супраць Пуціна. Вас здзівіла гэтая рэакцыя? Ці Вы яе чакалі?»
Святлана Алексіевіч: «Не, я не чакала, шчыра кажучы. Асабліва ад пісьменнікаў не чакала такога стаўлення. Я не думала, што рускае грамадства да такой ступені хворае. Але ўсе рускія пісьменнікі, якія атрымлівалі Нобелеўскую прэмію, усё падвяргаліся ганенням у сваёй краіне. І Бунін, і Салжаніцын, і Бродскі, і Пастэрнак. Гэта дзіўна нават, гэта дзіўна. Што за краіна? Чаму такія людзі? На гэта нават мне цяжка знайсці адказ».
Euronews: «Можа быць, справа не толькі ў Пуціне. Можа быць, Вы націснулі на балючыя кропкі расійскага грамадства і расейцам гэта не спадабалася?»
Святлана Алексіевіч: «Тут шмат прычын. Па-першае, я з Беларусі, з маленькай краіны, якую ў Расеі многія рускія не ўспрымаюць сур'ёзна. Беларуская мова — якая гэта мова? Кіньце, Святлана, гэта сапсаваная руская мова! І, вядома, тое, што гэта будзе беларускі пісьменнік, гэта было нечаканасцю. Вядома, цяжкасць яшчэ і ў жанры, якім я займаюся. Рускае грамадства, мне так здаецца, яно як бы не ўпусціла ў сябе свет. Вось як бы ўвайшлі, свет адкрыўся, але рускае грамадства не ўпусціла ў сябе свет. Першыя няўдачы, якія пасля перабудовы напаткалі, яны выклікалі абурэнне. І краіна зноў закрылася. І слова «лібералы» стала лаянкавым. А значна бліжэй тое, што кажа Пуцін: «Вялікая Расія, вакол ворагі». Але гэта як бы старыя пазыўныя, якія працуюць у масавай свядомасці. Бо толькі падумаць, як можна было на працягу некалькіх месяцаў прымусіць ваяваць братоў — рускіх і ўкраінцаў. Гэта немагчыма ўявіць. Вось маці ў мяне украінка, а бацька — беларус. І ў многіх так. Гэта, вядома, нават цяжка сабе ўявіць, але гэта адбылося. Так што з чалавекам сёння, у часы тэхналогій, можна рабіць усё што заўгодна».
Euronews: «Вы выступалі за вызваленне ўкраінскай лётчыцы Надзеі Саўчанка, якая цяпер знаходзіцца ў расійскай турме. Ці з'яўляецца для Вас Надзея сімвалам свабоды і надзеі Украіны?»
Святлана Алексіевіч: «Так, мяне ўзрушыла гэтая жанчына. З першых літаральна хвілін, як я яе ўбачыла. Не ведаю, памятаеце ці не, першы допыт і з якой годнасцю яна трымалася. У асяроддзі мужчын, дастаткова нахабных, па-хамску яны паводзілі сябе ў адносінах да яе. Яна спакойна паводзіла сябе: «Так, вы можаце мяне забіць, але я вам скажу: уся Украіна супраць вас». І спакойна. Яна мне вельмі спадабалася. Я думаю, што яны думалі, што, ну падумаеш, баба нейкая. І хацелі яе неяк выкарыстоўваць у сваіх мэтах. А напароліся на Жанну д'Арк, магутную моцную асобу. Усё, што яна перанесла — яна ўжо пару гадоў там, так? — гэта далёка не кожны мужчына вытрымае, гэта моцная жанчына, моцная, сумленная. Хацелася б хоць чым-небудзь ёй дапамагчы».
Euronews: «Святлана Аляксандраўна, Вы ў сваёй творчасці адсочвае лёсы людзей на савецкай і постсавецкай прасторы. Як Вы думаеце, наколькі заканамерным было вяртанне савецкіх людзей у царкву? І ці магчыма сёння правесці мяжу паміж верай і прапагандай у Расеі?»
Святлана Алексіевіч: «Я думаю, што чалавек, калі ён пасля перабудовы вызваліўся ад улады ідэі, моцнай ідэі, рускі народ ён прывык жыць такім збітым, магутным, адным народным целам. Я думаю, таму і перамагла марксісцкая ідэалогія ў Расіі. Толькі ў Расіі рызыкнулі на такі эксперымент. Чалавек застаўся без апоры. Таму што ён ніколі не быў адзін, ён ніколі не адказваў за сябе, ён заўсёды быў часткай вялізнага нейкага цела. І апынуўшыся адзін на адзін з сабой, ён, вядома, быў разгублены, спалоханы. І ён пачаў шукаць, да чаго прыхінуцца. Царква — гэта было найбольш рэальнае, да чаго можна было прыхінуцца. І людзі пайшлі ў царкву, так. Але там я ведаю вельмі шмат добрых, сумленных людзей. І пайшлі цікавыя людзі. Але неяк вельмі хутка, на працягу 10 гадоў той сапраўднай царквы не стала. Царква стала часткай прапаганды. У царквы як бы змычка адбылася з уладай. І я магу сказаць, што проста ўзрушаная тым, што выдае там, напрыклад, Чаплін, які адказвае за сувязь з грамадствам. Ён нядаўна такое сказаў: «Дзякуй Богу, што скончыліся сытыя гады. Гэта рускаму народу не падыходзіць. Нам трэба самаахвяраванне, мы павінны пакутаваць!» Ну што гэта? Гэта варварства, нічога больш. З аднаго боку, бамбім, страляем, з другога боку, кажам: дзякуй Богу, што людзі зноў не па-чалавечы жывуць. Зноў у гэтых вёсках, што далей ад вялікіх гарадоў, забіраюць у маці, простай жанчыны, дзяцей, вяртаюць труны. Што можна сказаць? Гэта вельмі сумна».
Euronews: «Але тым не менш Вашы кнігі чытаюць у Расіі, яны карыстаюцца папулярнасцю».
Святлана Алексіевіч: «Так. Вы ведаеце, Расія — гэта занадта велізарная прастора, каб яе кантраляваць так, як можна кантраляваць Беларусь. Беларусь — гэта маленькая прастора, яе можна ўзяць пад кантроль. Расія — велізарная, Расія… усё ж такі ў яе быў ельцынскі час, гарбачоўскай час, і шмат розных людзей у Расіі. І вось адразу закрыць часопісы, выдавецтвы смелыя, гэта паступова пачынаецца, але гэта не так лёгка зрабіць у Расіі. Але яшчэ ўсё можа быць».
Euronews: «Гэта значыць, Вы не страцілі веру ў Расію?»
Святлана Алексіевіч: «Не, у Расею я не страціла веры. Але, мне здаецца (а я ездзіла нядаўна па Расіі), падымае галаву рускі нацыяналізм. Вось гэта вельмі страшна, хто там выглядае з-за спіны Пуціна, можа, яшчэ больш страшныя фігуры. Так што цяжка прагназаваць, немагчыма, вельмі складана прагназаваць будучыню. Ні філосафы, ні футуролагі, нічые прагнозы не апраўдаліся ў дачыненні да Расеі. А што там варыцца ў гэтым рускім катле, незразумела».
Euronews: «А як Вы лічыце, ва Украіны ёсць еўрапейская будучыня?»
Святлана Алексіевіч: Мне здаецца, што так. Вось я таксама нядаўна была ва Украіне, у Кіева-Магілянскай акадэміі, на Майдане, у самаробным музеі, бачыла людзей, якія туды прыходзяць. Бачыла гэтых маладых хлопцаў, як у іх вочы гараць, як яны хочуць жыць у іншай краіне. Я думаю, што Украіна першая краіна на постсавецкай прасторы, якая паспрабавала разарваць пупавіну з Расіяй і рвануць у іншы свет, ірвануць у Еўропу. Іншая справа, што гэта скончылася крывёю. Расія проста так не адпусціць, што такое Расея без Украіны? Гэта ўжо не тая Расіі, вялікая Расеі, пра якую там мараць. Так што яна (Украіна) будзе вольнай. Іншая справа — хацелася б, каб меншай крывёй».
Euronews: «Зразумела, што ўсе Вашы творы Вам дарагія. Але якую сваю кнігу Вы любіце больш за ўсё?»
Святлана Алексіевіч: «Ды не. Я падоўгу пішу свае кнігі. Я іх як бы выняньчваю. Я іх усе люблю. Яны па-рознаму даліся. Калі «Чарнобыльская малітва», там было вельмі шмат інтэлектуальных пошукаў, паколькі зусім новы вопыт для чалавецтва. Знайсці і абаперціся не было на што. Калі «У вайны не жаночае аблічча», то гэта першая кніга. І сапраўды надзвычайны жаночы досвед. Таксама такі. Метафізікі шмат, як жанчына бачыць свет, як жанчына шкадуе жыццё, як яна звязана з жыццём. Не-не, усе кнігі пісаліся складана і цяжка».
Euronews: «А ў творчых планах нешта ёсць?»
Святлана Алексіевіч: «Так, вядома. Паколькі я скончыла гэты цыкл, «Чырвоны чалавек», то ў планах кніга, напэўна, пра каханне паміж мужчынам і жанчынай».
