Krainy-papiałuški
Słynnym prykładam raptoŭnaha ŭzbahačeńnia źjaŭlajucca krainy Arabijskaha paŭvostravu — Saudaŭskaja Arabija, Abjadnanyja Arabskija Emiraty, Kuvejt. Jašče na pačatku 50-ch pa hetych piasčanych tmutarakaniach vandravali tolki beduiny na svaich “karabloch pustyni”. Usio pamianiałasia paśla taho, jak u 1958 h. na ŭźbiarežžy paŭvostravu znajšli radoviščy nafty.
Da pačatku XX st. Narvehija była małaznanym uskrajkam Dackaha karaleŭstva, pad uładaj jakoha jana znachodziłasia kolki stahodździaŭ. Navat paśla dasiahnieńnia poŭnaje niezaležnaści jana zastavałasia niebahataj krainaj marakoŭ, rybakoŭ i lesarubaŭ biez raźvitoj pramysłovaści. Ale niečakana ŭ 1960-ja na narveskim šelfie znajšli pakłady nafty j hazu. Narvežcaŭ heta nie ahałomšyła: jany nie pačali kidać hrošy naleva-naprava, a praviali referendum, jak lepš imi skarystacca. Vyrašyli pakinuć naftahazavaje bahaćcie ŭ dziaržaŭnym uładańni, a pałovu prybytku ad prodažu enerhanośbitaŭ adkładać u admysłovy fond budučych pakaleńniaŭ, jakim paliva nia chopić. Pałovy prybytkaŭ chapaje, kab zabiaśpiečyć 4-miljonnamu nasielnictvu kraju samy vysoki ŭzrovień žyćcia ŭ Paŭnočnaj Eŭropie.
U Venesuele naftu šukali ŭ časy pieršaje suśvietnaje vajny, bo vieryli, što jana jość. Ale nichto nie čakaŭ, što jaje budzie hetak šmat. Imhniennamu ŭźlotu spryjała admysłovaje naftavaje zakanadaŭstva, pryniataje dyktataram Homesam, jakoje harantavała pravy zamiežnych ułaśnikaŭ i nizkija ekspartnyja pošliny na syravinu. Zamiežnyja kampanii nie marudzili, razhortvajučy svaju dziejnaść, – u vyniku praz vosiem hadoŭ zdabyča nafty vyrasła ŭ 139 razoŭ, dasiahnuŭšy ŭ 1928 h. 139 miljonaŭ barelaŭ (druhoje miesca ŭ śviecie). Venesueła pieratvaryłasia ŭ “vitrynu” Łacinskaje Ameryki. Chacia pramysłovym hihantam krainie stać nie ŭdałosia, bo Homes prysabiečvaŭ prybytki i ŭkładvaŭ kapitał tolki ŭ lohkuju pramysłovaść, venesuelcy amal nie adčuli na sabie nastupstvaŭ ekanamičnaha kryzysu 1929 h. Adnak vykarystać svajo ščaście napoŭnicu jany nia zdoleli. Siońnia ŭ Venesueły niamała prablemaŭ.
Na abšarach kolišniaha SSSR padobnaje možna bačyć na prykładzie Turkmenistanu, što ad siaredziny 90-ch, dziakujučy raźviedcy novych i raspracoŭcy starych hazavych radoviščaŭ nia maje bolš biady z ekanomikaj. Demakratyi tam niama, turkmeny iduć pa arabskim šlachu raźvićcia. Zatoje Turkmenbašy vyzvaliŭ ludziej ad apłaty za kamunalnyja pasłuhi – pali śviatła kolki chočaš.
“Załataja lichamanka” achapiła ŭ 1848 h. pustelnuju j dzikuju Kaliforniju taksama źnianacku. Hetaksama było z “dyjamentavaj lichamankaj” ŭ Paŭdniovaj Afrycy. Da taho, jak u 1880-ja u hetym krai pačali zdabyvać dyjamenty, tam žyli adno miascovyja plamiony dy žmieńka biełych fermeraŭ. Chto moh pradbačyć zamožnuju budučyniu taho kraju? Miž tym ciapier Paŭdniovaja Afryka – rehijanalnaja superdziaržava.
Bahaćcie mohuć prynieści nia tolki nafta ci zołata. Brazylskaja Amazonija ździviła ŭsich svaim roskvitam paśla taho, jak u śviecie z-za imklivaha raźvićcia techničnaha prahresu pačała raści patreba ŭ kaŭčuku, jaki atrymlivali z brazylskaj hievei. Za ličanyja hady pasiarod džunhlaŭ paŭstaŭ pomnik taho roskvitu – horad Manaŭs, što za časami “kaŭčukavaha ščaścia” ničym nie sastupaŭ eŭrapiejskim stalicam. Ale kazka doŭžyłasia tolki try dziesiacihodździ da 1910 h., pakul u brazylskaj Papiałuški nia skrali jejny skarb. Špieh vykraŭ nasieńnie, i hieveju pačali vyroščvać u Malajzii. Hrošy lohka pryjšli i hetaksama syšli. Siońnia Manaŭs bolš nie supiernik Paryžu.
Niešta padobnaje adbyłosia j z Čyli, jakoje nažyłosia na saletry. Hetaje ŭhnajeńnie znajšłosia ŭ pustyni Atakama niečakana. Za niekalki miesiacaŭ da znachodki čylijcy pahadzilisia addać toj kavałak ziamli susiednim Peru i Balivii. Ale vielmi chutka ściamili, što hublajuć, i raspačali Cichaakijanskuju vajnu (1879–83) za bahatyja saletraj ziemli. Čyli chacia j addało zdabyču saletry ŭ zamiežnyja ruki, usio ž dobra zarabiła na hetym skarbie.
Chto viedaje, što stanie skarbam zaŭtra?
Siarhiej Radštejn
