U dziasiatcy samych zabiaśpiečanych
Hutarka z Paŭłam Sieviaryncam
Hetym razam “NN” źviarnułasia da Paŭła Sieviarynca nie jak da lidera Maładoha Frontu, nie jak da abaroncy Kurapataŭ, nie jak da apantanaha prapahandysta Słova Božaha, a jak da hieolaha-prafesijanała, daśledčyka biełaruskich nietraŭ, jaki viedaje, čym bahaty naš kraj, z čaho biełarusam zaŭtra zamožna žyć.
Pavał Sieviaryniec: Adrazu papiaredžu: pa specyjalnaści ŭ mianie pracavać nie atrymlivajecca. Sprabavaŭ u “BiełHJeA”, jakoje zajmajecca pošukami rossypaŭ kaštoŭnych metałaŭ i burštynu, ale tolki niekalki tydniaŭ pratrymaŭsia, bo praca sumiaščałasia z “palitykaj” i “pasadkami”. Tema ž majoj dyplomnaj pracy była “Burštyn Biełarusi” — pra radoviščy burštynu ŭ našaj krainie, prablemy i perspektyvy ich daśledavańnia, pramysłovaj zdabyčy. Isnuje, viedajecie, Vialikaje Kniastva Burštynavaje ad Bałtyki da Čornaha mora. Heta najbujniejšaja ŭ śviecie hiealahičnaja pravincyja, dzie pašyranyja burštyny, jakija, pa sutnaści, jość vykapniovaj chvajovaj smałoj. Uvohule burštyn — heta ślozy, reakcyja chvojaŭ na sieravadarodnaje zaražeńnie. Praniźlivy vobraz.
U staražytnaści ŭ paŭnočnych našych pasieliščach — Połacku, Viciebsku, Vilni — vykarystoŭvaŭsia prybałtyjski burštyn, a na poŭdni — u Niaśvižy, Klecku, Turavie — burštyn biełaruskaha pachodžańnia. Najbolšyja burštynavyja adkłady ŭ našaj krainie na Paleśsi — Hatča-Vosaŭskaje radovišča, taksama perspektyŭnyja płoščy ŭ basejnach tych rekaŭ, što ŭpadajuć u Prypiać z Ukrainskaha ščyta. Tam znachodzili burštyny pamieram i z kułak, i z futbolny miač, ale vialiki burštyn — mutny i padobny bolš da plastmasy… U pryncypie, zdabyča i apracoŭka burštynu moža pieratvarycca ŭ nas u značnuju suvenirnuju halinu.
“NN”: Ci moža burštyn davać Biełarusi valutu?
P.S.: Naŭrad ci. A voś stać nacyjanalnym suveniram, viadomym ŭ śviecie, — vielmi prosta. Duža pasuje nam, na moj hust, i soniečna-miadovy koler burštynu. Ciopły taki, pryjemny.
Paŭtara metra na ŭsiu Eŭropu
“NN”: Jakimi inšymi karysnymi vykapniami my bahatyja? Sa školnaha kursu hieahrafii pomniacca sol dy piasok…
P.S.: Nasamreč Biełaruś uvachodzić u dziasiatku samych zabiaśpiečanych resursami krainaŭ Eŭropy. Uvohule, klasyčny prykład zvyšbahataj krainy — Paŭdniova-Afrykanskaja Respublika, dzie zołata i płacina zalahajuć nie samarodkami, a cełymi plitami. Plus ałmaznyja rossypy. U Eŭropie značnyja resursy majuć Niamieččyna, Francyja, Polšča. Viadoma, ahromnistaja Rasieja. Na inšych kantynentach — Brazylija, Kanada, Kitaj, Aŭstralija. Siarod najbližejšych susiedziaŭ — Ukraina. Najvialikšaje ž naša bahaćcie — heta sapraŭdy sol. Pa zapasach kalijnaje dy kuchonnaje soli my pieršyja na kantynencie. Kuchonnaj, słojem u paŭtara metra, usiu Eŭropu zasypać možna. My ŭvachodzim u lik samych bujnych eksparcioraŭ kalijnaj soli ŭ śviecie, naroŭni z Kanadaj i Rasiejaj. Majem vializny zapas pitnoj vady. Jość dziasiatki mineralizavanych krynicaŭ. Aproč taho, my majem unikalny kompleks budaŭničaj syraviny — žvir, hlinu, piaski, vapnu, mieł i h.d. Spadčyna ledavika. Niama praktyčna anivodnaj inšaj eŭrapiejskaj krainy, dzie ŭsio heta ŭ takim bahaćci było b pradstaŭlena. Inšymi słovami, Biełaruś hatovaja da hrandyjoznaha budaŭnictva.
Jašče ŭ nas jość radoviščy mahniju, aluminijevaj rudy, tytan-cyrkonijevyja rossypy. Mahnijem my možam zabiaśpiečyć paŭśvietu, bo heta spadarožnikavy element u karnalicie, što składaje asnovu našych kalijnych radoviščaŭ. Biełaruskaja ziamla bahataja na sodu, słancy, dałamit. Samaje słaboje naša miesca — paliŭnyja resursy. Jość torf, bury vuhal, nafta, ale niašmat.
Biełaruś vyrablaje ŭsie try vidy mineralnych uhnajeńniaŭ — kalijnyja, azotnyja i fosfarnyja. Apošnija hatujucca na homielskim zavodzie na apatytach z Kolskaje paŭvyspy, choć možna było b rabić heta na svaich fasfarytach. Darečy, jość vielmi cikavaja technalohija ich zdabyčy ź biełaruskich hłybiniaŭ: u adpaviednyja płasty zapampoŭvajecca vada, i fasfaryty padymajucca navierch razam ź joj.
Jašče adzin karysny vykapień — rasoły. Heta pałova peryjadyčnaj systemy, rastvoranaja ŭ haračym stanie na hłybini niekalkich kilametraŭ, resurs dla industryi treciaha tysiačahodździa — dla elektroniki, chimii, bijatechnalohijaŭ. Budučynia hiealohii — jakraz u redkich metałach i materyjałach, na jakija dahetul asablivaj uvahi nie źviartali. A ich u Biełarusi šmat: ledavik navaliŭ cełyja hory. I materyjały tyja robiacca ŭsio bolš kaštoŭnymi, bo śviet pastupova admaŭlajecca ad metału i addaje pieravahu kieramicy, škłu, syntetycy i navat takim prostym rečam, jak piasok i hlina. A kolki ź isnaha jašče nie raźviedana!
Vioski la Akołaŭskaha adsialajuć
“NN”: A žaleznyja rudy ci jość?
P.S.: U Biełarusi adkrytaje radovišča žalezistych kvarcytaŭ — Akołaŭskaje na Mienščynie. Tam pakul ničoha nie zdabyvajecca, ale blizkija vioski ŭžo adsialajuć, ryjuć karjery. Rudy tam biednavatyja ŭ paraŭnańni z tymi, što ŭ Kryvym Rozie dy Kursku, ale ŭ našych šmat roznych damieškaŭ, jakija možna vykarystoŭvać kompleksna.
“NN”: Jak daŭno byli adkrytyja biełaruskija mahnitnyja anamalii?
P.S.: Paśla vajny, kali hruntoŭna daśledavali ŭsiu terytoryju Biełarusi. Śvidravali kryštaličny fundament, jaki ŭ centry Biełarusi padychodzić blizka da pavierchni. Tam i šukali zrudzianieńni — miedź, malibden, nikiel.
“NN”: U jakich biełaruskich rehijonach samyja bahatyja nietry i dzie samyja pustyja?
P.S: Najbahaciejšaje — Paleśsie, Homielskaja i Bieraściejskaja vobłaści. Mienščyna — heta sol, piasok dy hlina. Haradzienščyna i Mahiloŭščyna vyłučajucca miełavymi radoviščami. Napeŭna, samaja biednaja Viciebščyna.
“NN”: Cikava, ci bahatyja karysnymi vykapniami etničnyja biełaruskija ziemli ŭ susiednich dziaržavach?
P.S.: Tyja, što zastalisia, — značna bahaciejšyja za stračanyja. Naprykład, Smalenščyna ŭ sensie karysnych vykapniaŭ małacikavaja. Na Vilenščynie — chiba što da burštynu bližej. U Polščy etničnyja biełaruskija ziemli blizka padychodziać da hlabalnaha tektaničnaha razłomu, linii Tejsejra-Tornkvista, jakaja hiealahična padzialaje Centralnuju i Ŭschodniuju Eŭropu i prachodzić ad Bałtyjskaha da Čornaha mora. A tam, dzie razłom, zaŭsiody mihrujuć elementy i treba šukać niejkich siurpryzaŭ. Samaja ž cikavaja miaža z Ukrainaj. My miažujem praktyčna pa hiealahičnaj linii Ŭkrainskaha ščyta i biełaruskaha Prypiackaha prahinu. Ukraincam dastaŭsia kryštaličny fundament, a nam — kilametry asadkaŭ, što lepš.
“NN”: Čarnobylskaja zona, musić, taksama niabiednaja na resursy? Ci možna tam što-niebudź zdabyvać va ŭmovach radyjacyi?
P.S.: Zona adchapiła kavałak bahataha Prypiackaha prahinu — heta vialikaja strata dla hiealohii. U pryncypie, brać adtul karysnyja vykapni možna, jany niaškodnyja, adno što heta było b duža škodna dla ludziej, jakija b tam pracavali. Čarnobylskija ziemli lepiej było b zrabić svojeasablivym palihonam dla daśledavańnia nastupstvaŭ jadziernaj katastrofy. Na hetym, darečy, možna było b surjoznyja hrošy mieć. Na admysłovyja eksperymenty z radyjacyjaj va ŭsim śviecie vykidajucca miljony dalaraŭ.
“NN”: A zołata pad nami šmat?
P.S: Patrochu jano jość amal paŭsiudna. Zastajecca znajści jaho dzie-niebudź u pramysłovych kolkaściach. Darečy, tam, dzie jość zołata, dobra raście kukuruza. Biełaruskaje zołata ŭsio ŭ žviry j piasku, rossypami, byvajuć samarodački da paŭsantymetra, jak kuli ad drobnakalibravaj vintoŭki. Zołatazdabyča pakul — faktyčna ručnaja praca. Metazhodna šukać zołata na Mienščynie, navat pad samim Mienskam, dzie bahata naryli piasčanych karjeraŭ.
“NN”: A što z ałmazami? Jość ža cełaja dziaržaŭnaja prahrama pa ich zdabyčy, a homielski ałmazny zavod “Kryštal” pracuje zbolšaha z rasiejskaj syravinaj.
P.S.: Kab zabiaśpiečyć pracaj “Kryštal”, treba naładzić u Biełarusi bujnuju pramysłovuju zdabyču, adnak u najbližejšyja hady naŭrad ci ŭdasca vyjści na taki ŭzrovień. Choć by tamu, što niama značnych investycyjaŭ. Adna aŭstralijskaja firma była zacikaviłasia biełaruskimi ałmaznymi radoviščami (jany pa struktury adpaviadajuć aŭstralijskim), ale supracoŭnictva nie naładziłasia. Mo rasiejcy nacisnuli? Asnoŭnyja pošuki ałmazaŭ viaducca siońnia ŭ Žłobinskaj siedłavinie. Joj i cikavilisia aŭstralijcy.
Śvidraviny zabili hlinaju
“NN”: Ci byli jašče niejkija vypadki ŭmiašańnia Rasiei ŭ našyja “hiealahičnyja spravy”?
P.S.: Tak. U 70-ja, kali biełarusy zdabyvali pa 7—8 miljonaŭ ton nafty ŭ hod i pačali vychodzić na samazabieśpiačeńnie, kažuć, pryjechali specyjalisty z Maskvy i zahadali hetyja śvidraviny na Paleśsi pad Rečycaj hlinistymi rastvorami zabić. Maŭlaŭ, lahčej i tańniej zdabyvać naftu ŭ Zachodniaj Sibiry. Raskanservavać hetyja zabityja hlinaj śvidraviny zaraz niemahčyma. Druhaja historyja — pra pošuki ŭranu na Paleśsi. Nibyta znajšli, ale vyniki tych raźviedak zasakrečanyja: šukała maskoŭskaja partyja, a nia našyja hieolahi.
Stereatyp, što ŭ nas karysnych vykapniaŭ niama, — ad niedachopu hiealahičnaje adukacyi. Ja dumaju, siońnia varta navat u škołach uvodzić choć by jaki fakultatyŭ pa hiealohii. Viedać biełaruskuju ziamlu nia mienš važna, čym matematyku. Bo nas Boh z hetaje ziamli stvaryŭ. I chimičnyja elementy, i vada ź biełaruskaje hleby padčas abmienu rečyvaŭ farmujuć našaje cieła. A ŭvohule, Biełaruś maje dastatkova resursaŭ, kab zabiaśpiečvać siabie i sioje-toje ekspartavać, zarablajučy niemałyja hrošy. Biełaruskaja ziamla — hrunt i dla haspadarki, i dla nacyjanalnaj idei, i dla palityki.
Hutaryŭ Ihnat Čakacki
