100 TVORAŬ MASTACTVA XX ST.
Kastuś Charaševič.
Paśla navalnicy
Pałotny Kastusia Charaševiča «Paŭstańnie naračanskich rybakoŭ» ci «Vystupleńnie Branisłava Taraškieviča pierad sialanami Zachodniaj Biełarusi» — adny z najbolš krasamoŭnych śviedčańniaŭ štučnaści temaŭ nakštałt «...pad pryhniotam panskim» u našym mastactvie. Nu nijak nia viažacca postać Taraškieviča z rolaj «čyrvonaha» ahitatara. A kolišni strajk dziasiatka rybakoŭ na Naračy nijak nie vyhladaje na paŭstańnie, revalucyju ci na što jašče padobnaha... Navat pry mocnaj aficyjoznaj padtrymcy ničoha vartaha na zmaharnyja temy pra Zachodniuju Biełaruś hetak i nie naradziłasia. Ale naradzilisia dziasiatki roznych pałotnaŭ, u jakich mastaki stavili pierad saboju čysta žyvapisnyja, farmalnyja zadačy i pry tym apelavali da nacyjanalnaj śviadomaści hledača.
...Ślapučyja bliki na naračanskich chvalach, strakatyja pisiahi na vopratkach i rybackich sietkach, a niedzie zboku jdzie sabie polski palicyjant... Kab nie impetny palityčny nazoŭ, hetaje pałatno možna było b razhladać jak impresijanistyčny eksperyment mastaka, blizki pa maniery da rasiejca Karovina ci palaka Miskaha. I tady pałatno mieła b inšuju traktoŭku. Adnak Charaševič padkreślivaje histaryčnaść žanru j źviartaje ŭvahu hledača na specyfiku nacyjanalnaj historyi, adroznaj ad ahulnaj historyi SSSR. I nasamreč pałotny Charaševiča dy jahonych kalehaŭ, pryśviečanyja zachodniebiełaruskim matyvam, istotna ŭpłyvali na biełaruskija pačućci. Bo što było, naprykład, viadoma pra Taraškieviča školnikam (dy j nia tolki) u 70-ja hady?
U 80-ja mastak užo nie źviartajecca da žanravych kampazycyjaŭ, paźbiahajučy dydaktyčnaści. Ale jon zastaŭsia vierny svaim pierakanańniam mastaka-kalarysta i biełaruskaha patryjota. Siužety kampazycyjaŭ Charaševiča pa-raniejšamu pramaŭlajuć najpierš da biełaruskich sercaŭ. «Mahiła paŭstanca», «Daroha ŭ Halšany», «Moj rodny kut...». Adny hetyja nazovy vyklikajuć u nas asacyjatyŭny šerah z roznymi matyvami ŭ biełaruščynie.
Jahonaja žyvapisnaja maniera tymčasam, nabirajučy dośviedu, nabryniała tymi paŭtanami, adcieńniami j śviatłom, jakija možna tolki adčuć. Bo bačačy ich štodnia, my nie nadajem im uvahi j nie paśpiavajem zaŭvažyć. Jak pralataje chmara, adkidajučy svaju cień daloka, daloka pierad saboju... Jak spaŭzaje na ziamlu pryciemak, za chviliny achutvajučy ŭsio navokał... Ci jak z apošnim uzdycham pierakulvajučy niabiosy, sychodzić navalničny viecier...
Pałatno «Paśla navalnicy», napisanaje ŭ 1984 hodzie, reprezentuje toj tvorčy peryjad mastaka, kali im byŭ užo vypracavany jahony styl, admietny j daskanały. Pa-raniejšamu ŭ im adčuvalny ŭpłyŭ impresijanizmu, mahčyma, pejzažystaŭ — Derena albo Braka. Ale, zvažajučy na toje, što Charaševič, žyvučy ŭ Maładečnie, śviedama vyznaje j vyčuvaje siabie jak zachodniebiełaruski mastak, my musim šukać i inšych krynicaŭ jahonaha dośviedu. Badaj, heta Ruščyc dy Drazdovič. U niekatorych rabotach heta prasočvajecca ŭvačavidki. Dastatkova paraŭnać «Paśla navalnicy» z Ruščycavymi pałotnami, pryśviečanymi Bahdanavu. Heta i «Hniazdo», i «Stary dom» dy inšyja.
Adnak idziecca nie pra pramyja cytaty ci biespasiaredniaje pasłuhoŭvańnie Ruščycavaju manieraju pisać. Sprava mienavita ŭ vyčuvańniach. U poviazi abodvuch mastakoŭ z tym atačeńniem, u jakim jany stvarali...
Nie zvažajučy na nievialiki pamier hetaha chałsta Charaševiča, heta manumentalnaja reč. Hetki efekt dasiahnuty manipulacyjaj z praporcyjami nieba j ziamli. Nieba zaŭsiody bolšaje.... A taksama pieralikam roznapamiernych abjektaŭ: drevy, damy, špic zvanicy, vysačeznaja j taniutkaja antena. Jany źnitoŭvajuć pa vertykali nieba j ziamlu, na jakoj samy maleńki abjekt — ludzi...
Karcina «Paśla navalnicy» napisana pastozna, šyrokimi dekaratyŭnymi plamami j pabudavanaja ŭ ciopłym kalarycie. Asnoŭny vochrysta-umbrysty ton dramatyčna padkreśleny čyrvonymi, niby raskalenaje vuholle, plamami chmyzoŭ na piarednim planie dy vodśvietam na šatach drevaŭ. Rezkaje, pamiežnaje spałučeńnie hłybokich zialonych i čyrvanavatych farbaŭ nadajuć chałstu vielmi dramatyčnaje hučańnie, adpaviednaje siužetu. I tolki zichotki špic bažnicy dy ściana bielenaha domu, pa jakich užo ślizhajuć nanoŭ soniečnyja pramiani, unosiać raŭnavahu, nahadvajučy pra skančeńnie dramy. A lohkija abrysy ludzkich postaciaŭ, što naŭmysna vybivajucca z ahulnaha kalarytu, zvodziać nas, niby ŭ kino, u nastupny siužet...
Siarhiej Chareŭski
Kastuś Charaševič (1927, vioska Litva, Mienščyna), žyvapisiec. U 1961 hodzie skončyŭ Mienskuju mastackuju vučelniu. Ciapier jahonyja tvory zachoŭvajucca ŭ Biełaruskaj biblijatecy imia Franciška Skaryny ŭ Londanie, Nacyjanalnym mastackim muzei Biełarusi, Muzei sučasnaha vyjaŭlenčaha mastactva, a taksama ŭ pryvatnych zborach Niamieččyny, Polščy, Rasiei, Izrailu.
