Jazep Farbotka — paet «Našaj Nivy» i dypłamat BNR 15

U kancy sakavika 1918 hoda ŭ Kijeŭ dla pieramovaŭ z kiraŭnictvam Ukrainskaj Narodnaj Respubliki prybyła pieršaja aficyjnaja delehacyja Biełaruskaj Narodnaj Respubliki na čale z Alaksandram Ćvikievičam. U składzie biełaruskaj delehacyi, jak pakazvajuć ukrainskija historyki, znachodziŭsia kansultant Jazep Farbotka (Michaluk Dorota. Dipłomatični znosini Biłoruśkoji Narodnoji riespubliki ta Ukrajinśkoji Narodnoji Riespubliki i Hieťmanatu u śvitli dokumientiv (bieriezień — hrudień 1918 r.)).

Akramia vajenna-palityčnych pytańniaŭ na pieramovach abmiarkoŭvałasia ekanamičnaje supracoŭnictva Biełarusi i Ukrainy. U Kijevie arhanizujecca sumiesnaja handlovaja pałata, dziejničaje Biełaruska-ŭkrainskaje tavarystva zbližeńnia. Pa vynikach hetych pieramovaŭ u Biełaruś z Ukrainy rušyli ešałony z zbožžam i miasam.

Tak, možna śćviardžać, što «BNR ujaŭlała saboj pryvidnaje palityčnaje ŭtvareńnie, bo jana nie mieła ni dziaržaŭnych miežaŭ, ni sistemy miascovych orhanaŭ ułady, ni sapraŭdnaj armii i palicyi». Adnak isnuje adzin zusim nie pryvidny fakt: pavalnaha hoładu ŭ Biełarusi (u adroźnieńnie ad Rasii) u toj čas nie było! U kancy krasavika 1918 hoda Narodny sakrataryjat (urad) BNR zaćvierdziŭ statut i piersanalny skład Biełaruskaj handlovaj pałaty ŭ Kijevie na čale ź Mitrafanam Doŭnar-Zapolskim, i hetaja zamiežnahandlovaja arhanizacyja na peŭnym histaryčnym etapie vyrašyła charčovuju prablemu…

U kancy 1980-ch hadoŭ u mianie nie było dostupu da archiŭnych materyjałaŭ BNR. Ale zatoje ŭ rukach byŭ abjomisty fotaalbom, pryśviečany vypusknikam Minskaj mužčynskaj uradavaj himnazii 1914 hoda. Apošni vypusk mirnaha času. Sorak piać proźviščaŭ — biełaruskich, ruskich, habrejskich, polskich, niamieckich, tatarskich. Źjaviłasia ideja vyśvietlić, chto z byłych himnazistaŭ byŭ čymści asabliva słaŭny, chto ź viadomych sučaśnikaŭ źjaŭlajecca ich naščadkam. Adnak pošuk ciažki, kali ŭ nas tysiačy Aleksandrovičaŭ, Barysievičaŭ, Vaładźko, Žylinskich, Mackievičaŭ.

Voś, da prykładu, Jaša Aleksandrovič — Jakaŭ Ściapanavič. Da taho, jak jaho śled zhubiŭsia ŭ hramadzianskuju vajnu, jon, pavodle niekatorych źviestak, paśpieŭ stać advakatam. Byŭ z radavitych biełaruskich tataraŭ.

Pa mahčymuju padkazku ja źviarnuŭsia da svajho ŭniviersiteckaha vykładčyka, navukoŭca-litaraturaznaŭca Ściapana Chusiejnaviča Aleksandroviča. Prafiesar raźvioŭ rukami.

— Na žal, siarod svaich svajakoŭ nie mahu zhadać čałavieka, jakoha vy šukajecie. A chto jašče z tataraŭ byŭ u tym vypusku?

— Čymbajevič, Šacharataŭ, Murzič.

— Tak, taksama raspaŭsiudžanyja ŭ Biełarusi proźviščy…

Vielmi chaciełasia ŭbačyć dziorzkuju postać himnazista Elijaśbierha za muzykam Karłam Elijaśbierham — vychadcam z darevalucyjnaha Minska, jaki ŭ 1942 hodzie ŭ błakadnym Leninhradzie byŭ pieršym dyryžoram pry vykanańni Siomaj simfonii Šastakoviča. Ale znoŭ ža proźvišča vyjaviłasia dosyć raspaŭsiudžanym…

Pra hetyja pošuki ja raskazaŭ historyku Vitalu Skałabanu — śpiecyjalistu ŭ halinie biełaruskich piersanalij.

— A davajcie jašče raz projdziemsia pa śpisie proźviščaŭ, — prapanavaŭ Vital Uładzimiravič.

Ja pačaŭ pieraličvać:

— Michaił Kavarski — budučy redaktar haziety «Kijeŭskaja kamuna», pamior u hramadzianskuju ad tyfu; Barys Trenin — staŭ advakatam; Šałom Laŭkovič — syn viadomaha ŭ horadzie fabrykanta-kaŭbaśnika; Uładzimir Marozaŭ — syn hałoŭnaha lekara minskaha špitala… Navaranka, Kajutaŭ, Žyrmunski, Etynhier, Mianžynski, Bamdas, Makaviecki, Kuhiel… Hutoŭski, Šiefier, Siaminski, Farbotka…

— Stop, — skazaŭ Skałaban. — Jak zvali himnazista Farbotku?

— Iosif Aŭhuścinavič.

Jazep Farbotka. Fotapartret z vypusknoha alboma Minskaj mužčynskaj uradavaj himnazii 1914.

Zośka Vieras

Abjava "Biełaruskaj chatki" ŭ haziecie "Volnaja Biełaruś" 9 kastryčnika 1917.

Frahmient hrupavoha zdymka vypusknikoŭ u dvary himnazii. Ja. Farbotka staić źleva, zakłaŭšy ruki za śpinu. Krasavik 1914.

— A voś heta — pośpiech!.. Pasłuchajcie, što ja pišu pra jaho ŭ bijahrafičnaj natatcy. Paet i litaraturaznaŭca Jazep (Juziuk) Farbotka. Naradziŭsia ŭ Nalibokach na Staŭbcoŭščynie 23 žniŭnia (pavodle staroha stylu) 1893. U 1914–1918 hadach vučyŭsia na fizika-matematyčnym fakultecie Kijeŭskaha ŭniviersiteta. Z 1916 hoda ŭdzielničaŭ u rabocie kłuba «Biełaruskaja chatka» ŭ Minsku. U 1919-m — aktor «Biełaruskaha savieckaha teatra», supracoŭnik litaraturna-vydavieckaha adździeła Narkamaśviety Litoŭska-Biełaruskaj SSR. U 1920-m — administratar Biełaruskaha teatra ŭ Minsku. Zatym apynuŭsia ŭ Polščy… U dvaccatyja i tryccatyja hady zajmaŭsia navukova-bijałahičnaj dziejnaściu… Jak paet debiutavaŭ u 1912 hodzie ŭ haziecie «Naša Niva» humarystyčnymi vieršami «Zaćmieńnie» i «Zrujnavaŭ». Vieršy «Rodnamu kraju» (napisany ŭ 1915-m, apublikavany ŭ 1919 hodzie), «Zvon» (publikacyja 1919 h.) prasiaknutyja bolem za horki los Radzimy, vieraj u lepšuju budučyniu. Tvory Farbotki adznačanyja tonkim liryzmam, majsterstvam viersifikacyi. Pisaŭ tryjalety i saniety — u tym liku saniet «Pamiaci Maksim Bahdanoviča». Na biełaruskuju movu pierakłaŭ uryvak z paemy Adama Mickieviča «Pan Tadevuš». U knizie «Biełaruś u pieśnia. Litaraturna-histaryčny narys», vydadzienaj u 1920 hodzie, pradstaviŭ historyju biełaruskaj paezii ŭ ciesnaj suviazi z baraćboj naroda za sacyjalnaje i nacyjanalnaje vyzvaleńnie. Pra Farbotku skazana ŭ trecim tomie vydadzienaj u 1922 hodzie ŭ Pietrahradzie kapitalnaj pracy akademika Karskaha «Biełarusy»…

Siońnia da skazanaha Vitalom Skałabanam možna dadać ahulnaencykłapiedyčnyja źviestki:

«Jazep Farbotka (5 vieraśnia 1893, v. Naliboki Ašmianskaha pav. — 8 červienia 1956, Łodź), biełaruski nacyjanalny dziejač, paet, fatohraf, navukoviec. Skončyŭ Minskuju kłasičnuju himnaziju (1914), da 1918 vučyŭsia ŭ Kijeŭskim univiersitecie. Uklučyŭsia ŭ biełaruski palityčny i kulturny ruch na Ukrainie i ŭ Minsku (1918–1920). U 1920–1924 vučyŭsia ŭ Vilenskim univiersitecie, paśla pracavaŭ tam vykładčykam zaałohii. U 1932 abaraniŭ kandydackuju dysiertacyju. Zajmaŭsia mastackaj fatahrafijaj i dziejničaŭ u „Vilenskim fotakłubie“ Jana Bułhaka. Pracavaŭ taksama ŭ Vajavodskaj upravie ŭ Vilni ŭ sielskahaspadarčym adździaleńni. Paśla vajny aryštavany i sasłany ŭ Danbas. U kan. 1945 pasialiŭsia ŭ Łodzi».

Ale kali bijahrafičnyja daviedki pra hetaha čałavieka zdaducca suchimi, to voś adzin-adziny fakt. Jon — jak vobraz. Raskryjem vydadzieny ŭ 1975 hodzie zbornik uspaminaŭ «Šlach paeta», jaki pryśviečany Maksimu Bahdanoviču, i pračytajem radki, jakija vyjšli z-pad piara Zośki Vieras:

«Nadychodziŭ Novy hod — 1917-j… Pastanavili spatykać jaho ŭ „Biełaruskaj chatcy“ usioj hramadoj. Naładzić usio i vysłać zaprosiny daručyli Bahdanoviču i mnie. Sabralisia ŭsie, chto tolki ŭ toj čas byŭ u Minsku. Pryjšli: M. Bahdanovič, Jadvihin Š., Albiert Paŭłovič z dačkoj Uładziaj i ziaciem Ju. Farbotka…»

Ujavim pryfrantavy Minsk napiaredadni 1917 hoda. Niepadalok ad čyhunačnaj stancyi, jakuju nie tak daŭno bambavali hiermanskija cepieliny, dziejničaje «Biełaruskaja chatka» — adnačasova i tavarystva dapamohi biežancam, i kłub nacyjanalnaj intelihiencyi. Chto moh sabracca tam u navahodniuju noč razam z Maksimam Bahdanovičam — apošniuju navahodniuju noč paeta?.. Viadoma ž, tolki najbližejšyja siabry i adnadumcy. Jadvihin Š. — heta piśmieńnik Anton Lavicki, adzin z pačynalnikaŭ biełaruskaj prozy. Jon starejšy za Farbotku na cełyja 24 hady, ale, što cikava, vypusknik toj ža Minskaj mužčynskaj uradavaj himnazii. Albiert Paŭłovič, ź jakim paradniŭsia Iosif Farbotka, — heta paet-humaryst i dramaturh, słužyŭ va ŭpraŭleńni Libava-Romienskaj čyhunki. Usiaho na dva hady starejšy za Jazepa paet Maksim Bahdanovič. I va ŭsich hetych ludziej ahulnym było supracoŭnictva z hazietaj «Naša Niva», jakaja vydavałasia ŭ Vilni.

Pakul była žyvaja ŭ Vilni lehiendarnaja Zośka Vieras (Ludvika Sivickaja-Vojcik), paśpieŭ ja zadać joj u asabistym liście pytańnie pra minskuju sustreču novaha 1917 hoda. Adkaz atrymaŭ praź Vitala Skałabana:

«26/VI.1987 Vilnia

Pavažany Vital Uładzimiravič.

Učora atrymała list ad redakcyi „Sovietskaja Biełoruśsija“, ad karespandenta adździeła kultury Siarhieja Krapivina.

Kali łaska, pieraprasicie jaho ad majho imia, što nie adkazvaju jamu asabista, a na Vašyja ruki. Kab choć krychu lepš čułasia, to mahła b i pa-rusku napisać, u kancy, moža, jon by i pa-biełarusku pračytaŭ — ale pisać mnie vielmi ciažka. A Vy ŭžo, dumaju, i moj ciapierašni počyrk zrazumiejecie.

Adkładać adkazu nie chaču, bo nie ŭ maje hady hetak rabić… A choć krychu ab Jazepie Farbotka paviedamić mahu, što daść mahčymaść vieści dalejšyja pošuki.

Ja. Farbotka ja bačyła ŭsiaho adzin raz — na spatkańni Novaha hodu 1917. Jon pryjšoŭ razam z Albertam Paŭłovičam, ź jakoha dačkoj Uładziaj (Uładzisłavaj) jakraz niadaŭna pažanilisia…

Aboje maładzieńkija, i Uładzia vyhladała jak himnazistka, bo jašče ŭ školnaj formie. Sukienka branzovaha (na sionn[jašniaj] bieł[aruskaj] movie „karyčnievaha“) koleru. Tak što zusim mahčyma, što Ja. Farbotka tolki niadaŭna skončyŭ u Miensku himnaziju.

Bolš jany, jak i sam Albiert Paŭłovič, u „Biełaruskuju chatku“ nie prychodzili. Čamu? Nie viedaju. A. Paŭłovič u žyćci biełaruskich dziejačoŭ udziełu nie prymaŭ. Paśla sa ŭspaminaŭ jaho dačok viadoma, što ŭ ich u domie ładzilisia kancerty. Prymali haściej z pravincyi. Ale z nas, zhurtavanych pry t-vie pomačy achv[jaram] vajny, nichto ŭ ich nie byvaŭ.

Mianie heta vielmi dziviła, bo tady ŭžo ŭ „Bieł[aruskaj] chatcy“ i chor U. Falski zarhanizavaŭ, a U. Hałubok siaki-taki arkiestr sa svaich čyhunačnikaŭ naładziŭ.

Paru hadoŭ tamu Litar[aturny] muziej Bahdanoviča ŭ LiMje nadrukavaŭ viestku ad adnoj z małodšych dačok Albierta Paŭłoviča niedzie z Polščy… što jany — małodšyja dočki — spatykalisia z Maksimam Bahdanovičam u „Bieł[aruskaj] chatcy“.

Ale heta chiba im śniłasia, bo ŭ „Bieł[aruskuju] chatku“ nichto z hetaj siamji nie prychodziŭ. Voś by ź Lit[araturnaha] muzieju Maksima B[ahdanovi]ča dastać Vam adras (jany i niejkija ekspanaty na baćku prysyłali), značycca ŭ Muziei i adras, i akty być pavinny. Straciła krychu času — pierahladzieła ŭsie svaje zapisy-ŭspaminy, ci niama jašče jakoj viestki ab Ja. Farbotka. Ale ničoha nie znajšła.

Pahladzieła na hety svoj list i padumała: ci budzie ŭ Vas, Vital Uładzimiravič, ciarplivaść pračytać maju „mazaninu“. Ci zrazumiejecie? Ruka nie słuchajecca, dryžyć. A pisać prychodzicca nie mała. Spadziajusia, što łaskava adkažacie.

Kali b jašče što treba było — pišycie. Ruka nie słuchajecca, ale hałava jašče pracuje…

Usiaho Vam dobraha ŭ žyćci i pracy.

Sardečna zyčlivaja Ł. Vojcik».

Siońnia cikavy kožny čałaviek z atačeńnia Maksima Bahdanoviča. Ale kali Jazep Farbotka — stały paet — u cełym viadomy litaraturaznaŭcam, to himnazist Iosif Farbotka bačny pakul praz tuman… I voś što ja zdoleŭ vyśvietlić. Uradženiec Nalibockaha kraju Jazep byŭ nie pieršym u siamji, chto prakłaŭ darohu ŭ Minskuju ŭradavuju himnaziju. U Nacyjanalnym histaryčnym archivie Biełarusi vyjaŭleny nastupny aficyjny zapyt:

«Komandir 189-ho piechotnoho zapasnoho batalona

Po časti strojevoj

12 janvaria 1915 h. № 365

Hospodinu diriektoru Minskoj mužskoj himnazii

Po vstrietivšiejsia nadobnosti prošu vysłať kopiju dokumienta ob obrazovanii na nižnieho čina vvieriennoho mnie batalona Ivana Avhustoviča Farbotko, vybyvšieho iz 7-ho kłassa himnazii v 1906 hodu».

Z usioj vidavočnaściu vykažam zdahadku, čym byŭ vyklikany hety zapyt pra starejšaha brata Ivana. Išła vajna, strajavych aficeraŭ katastrafična nie chapała, i ŭ škoły praparščykaŭ adbirali piśmiennych ludziej, u tym liku i byłych himnazistaŭ.

Tolki čamu Ivan byŭ vymušany pakinuć himnaziju pad samy kaniec svajho navučańnia? U 1906 hodzie pryčynaj, chutčej za ŭsio, moh stać udzieł u palityčnaj dziejnaści. A zatym, vidavočna, była vysyłka. U «Pamiatnaj knižcy Kałužskaj hubierni na 1914» siarod słužboŭcaŭ hubiernskaj čarciožnaj zhadany kaležski rehistratar Ivan Aŭhustavič Farbotka.

A voś jašče imia: Anton Farbotka. U papularnym rasijskim časopisie «Iskry» (№ 20 ad 24 maja 1915 h.), jaki z pačatkam suśvietnaj vajny drukavaŭ śpisy ŭznaharodžanych, jakija vyznačylisia, a taksama zabitych i paranienych čynoŭ ruskaj armii, nazvany ŭ ahulnym śpisie zahinułych padparučnik Anton Aŭhuścinavič Farbotka. Adzin z bratoŭ?.. Vidavočna, hetamu blizkamu čałavieku Iosif pryśviaciŭ saniet «Pamiaci zabitaha brata».

Isnuje cikaŭny «palityčny» dakumient, jaki datyčyć samoha Iosifa Farbotki:

«Sudiebnyj śledovatiel Minskoho okružnoho suda i učastka Minskoho ujezda

Nojabria 25 dnia 1913 hoda. № 1825

Siekrietno

Hospodinu diriektoru Minskoj mužskoj himnazii

Imieju čiesť uviedomiť Vašie Vysokorodije, čto v mojem proizvodstvie imiełoś (i imiejetsia) nieskolko dieł po obvinieniju duchovnych lic rimsko-katoličieskoho vieroispoviedanija v raznoho roda priestupnych diejanijach, pričiem povodom k voźniknovieniju etich dieł posłužili prošienija raznych lic na imia Načalnika hubiernii o razriešienii pieriejti im iz pravosłavija v katoličiestvo.

Kak vyjaśniłoś, niekotoryje iz etich prošienij byli napisany učienikom 8-ho kłassa Minskoj mužskoj himnazii Iosifom Avhustovičiem Farbotko. Pośledniemu około 20 let, proischodit iz kriesťjan Nalibokskoj vołosti Ošmianskoho ujezda, katolik. Leto etoho hoda provodił v miestiečkie Rakov u svojeho šurina, orhanista tamošnieho kostieła Antona Jankovskoho, po prośbie kotoroho i po dannym im obrazcam s cielju okazať svojemu rodstvieńniku usłuhu i napisał nieskolko prošienij. 5 avhusta etoho hoda Farbotko vyjechał iz Rakova i posieliłsia v domie Vieličko po Fieldšierskomu pierieułku. V faktie sostavlenija im upomianutych prošienij nie najdieno priznakov uhołovno-nakazujemych diejanij (a v častnosti, propahandy, o kotoroj hovoritsia v 90-j staťje Uhołovnoho ułožienija); Farbotko v kačiestvie obviniajemoho nie privlečien».

Voś takoje pasłańnie dyrektaru siaredniaj škoły — «dla viedama»…

Cikaviejšaje za ŭsio toje, što Iosif ujaŭlajecca nam zusim nie zaŭziatym śviatošam-katalikom. Paćvierdžańniem hetamu — «Kniha dla zapisu pravinaŭ navučencaŭ», dzie jon značycca ŭ liku himnazistaŭ, što spaźnialisia na malitvu abo navat chavalisia ad jaje ŭ kłaziet. 9 maja 1914 hoda Farbotka «za sistematyčnaść» takich dziejańniaŭ byŭ navat aryštavany paśla ŭrokaŭ u kłasie. Adznačym, što štoranicy malitva ŭ himnazii była abaviazkovaj dla pradstaŭnikoŭ usich vieravyznańniaŭ. Jaje choć i pravodzili ŭ roznych pamiaškańniach, ale kantralavali prysutnaść vučniaŭ adnolkava.

Viarnucca ŭ Minsk u pačatku žniŭnia 1913 h. Jazepa zmusili pieraekzamienoŭki pa fizicy i łacinie. Vučyŭsia paet, treba skazać, niaroŭna. Acenki jaho hadavych piśmovych prac za siomy kłas havorać sami za siabie: ruskaja mova — 4, ałhiebra — 3, hieamietryja — 3, łacina — 2. Zrešty, trojka ŭ himnazii była najbolš chadavoj acenkaj, a pieraekzamienoŭki byli zvyčajnaj spravaj — spravazdačny siaredni bał pa navučalnaj ustanovie tady nie «naciahvali».

Što ŭsio-tki ruchała Iosifam Farbotkam, kali ŭ čas letnich kanikułaŭ jon pisaŭ ad imia sialan prašeńni ab pierachodzie ŭ katalictva? Naŭrad ci tam byli čysta teałahičnyja roznahałośsi, što da asnovaŭ vieravučeńnia. Biez sumnievu, małady aŭtar «Našaj Nivy» bačyŭ u aficyjnym pravasłaŭi instytut impierskaj ułady, jaki supraćstajaŭ idejam demakratyi i biełaruskaha nacyjanalnaha adradžeńnia.

Choć zakony Rasijskaj impieryi praktyčna nie ŭtrymlivali pravavych abmiežavańniaŭ pa nacyjanalnaj prykmiecie, ale tym nie mienš byli abmiežavanyja ŭ pravach iŭdziei, a z 1864 hoda — palaki-kataliki. Dla charaktarystyki ahulnaj atmaśfiery pryviadziem chroniku z haziety «Ruskaje słova», jakaja lubyja prajavy katalicyzmu adnosiła da «polskaści»:

«9 oktiabria (26 sientiabria) 1906 h. Tielehrammy našich korriespondientov.

DIEMONSTRACIJA V TIEATRIE

MINSK-HUB., 25, ICh. Včiera v tieatrie odin iz podnosivšich polskoj truppie Młodzijevskoj adries himnazistov proiźnies na ścienie rieč o hnietie, tiahotiejuŝiem nad polakami, i o vosstavšiem na boŕbu narodie. Policija sostaviła protokoł i privlekajet himnazistov k otvietstviennosti za vozbuždajuŝije rieči.

18 (05) ijula 1907 h. Ot S.-Pietierburhskoho tielehrafnoho ahientstva

UBIJSTVA, NAPADIENIJA, HRABIEŽI

MINSK, 4, VII. V Iviencie, Minskoho ujezda, polaki vodruzili katoličieskij kriest u samoj cierkvi na płoŝadi. Po riešieniju ziemskoho načalnika kriest podležał snosu. Vo vriemia snosa tołpa okazała soprotivlenije i brosała kamniami i pałkami. Stražniki dali załp. Iz tołpy ubit odin, pristav ranien, nieskolko stražnikov połučili ušiby, kriest śniesien.

26 (13) sientiabria 1907 h. V SUDACH.

MINSK, 12, ICh. Okružnoj sud prihovorił ksiendza Hrabovskoho, obviniavšiehosia v krieŝienii po katoličieskomu obriadu dietiej ot śmiešannoho braka, k štrafu v sto rublej i otriešieniju ot dołžnosti na tri miesiaca».

Možna ŭjavić reakcyju dyrektara himnazii Hryhorjeva, kali jon atrymaŭ pasłańnie sudovaha śledčaha. Hetaha jašče nie chapała! Tolki razabralisia z mahčymym udziełam minskich himnazistaŭ u tajemnym źjeździe «Polskaj prahresiŭna-niezaležnaj moładzi Litvy i Biełarusi», a tut na tabie: novy dysident abjaviŭsia. Mienavita dysidentam (u pieršapačatkovym, łacinskim, značeńni hetaha słova) Farbotka i značyŭsia ciapier-to bok «niazhodnym», jaki supraćpastaŭlaje siabie panoŭnaj carkvie.

Treba było niejak reahavać, ale, mabyć, ni ŭ koha ŭ himnazii nie było žadańnia zajmacca «spravaj» Farbotki. Vałynka ciahnułasia da 28 sakavika 1914 hoda, kali adbyłosia pasiedžańnie piedahahičnaj rady z asobnym punktam paradku: «Ab atestacyi pa pavodzinach vučnia VIII kłasa Farbotka Jazepa». Zachavaŭsia pratakoł.

Dyrektar prapanavaŭ źnizić hadavy bał da čaćviorki, ale hetamu družna zapiarečyli ŭsie prysutnyja dzieviać čalcoŭ piednarady. Cikava, što za bał «5» prahałasavaŭ i pravasłaŭny protaijerej Dzimitryj Sadoŭski. U adkaz Hryhorjeŭ pačaŭ prabačalna razvažać, što jaho moža nie zrazumieć načalstva Vilenskaj navučalnaj akruhi. Tady vyrašyli ŭličyć i arhmienty dyrektara, pryniaŭšy kampramisnaje rašeńnie: zadniaj dataj Farbotku źnizili adznaku pa pavodzinach tolki za pieršuju navučalnuju čverć. Maŭlaŭ, chaj pastupaje małady čałaviek va ŭniviersitet ź niesapsavanym atestatam, a dalej — Haspodź ź im…

U vieraśni 1919 hoda, kali horad znachodziŭsia pad polskaj akupacyjaj, była stvoranaja na bazie 3-ha pačatkovaha vučylišča Minskaja biełaruskaja himnazija. Jazep Farbotka byŭ siarod entuzijastaŭ, jakija arhanizavali hetuju nacyjanalnuju škołu, jaho imia my bačym u śpisie čalcoŭ piedahahičnaj rady.

Toje «siabroŭstva z palakami» była vielmi śpiecyfičnym. Daśledniki minskaha druku časoŭ akupacyi znajšli cikavaje śviedčańnie pra hazietu «Zvon», jakaja pačała vychodzić 25 žniŭnia 1919. Užo 31 žniŭnia słužboviec polskaj administracyi pisaŭ z nahody źjaŭleńnia novaha vydańnia:

«Miarkuju, što ź biełarusami budzie kłopat. Vydańniem kiruje kansorcyum, a mienavita: pany Losik, Farbotka, Prušynski, Kaścievič, a adkaznym redaktaram de nomini źjaŭlajecca pani Łucevič. Piersanał vydańnia składajecca z asobaŭ tak šavinistyčna nastrojenych, što, aproč svajoj antymaskoŭskaj aryjentacyi, hazieta karyści nie pryniasie nam anijakaj, a chutčej, naadvarot, škodu. Jaje supracoŭniki napałovu intelihientnyja asoby, a ich ambicyi ŭ spravie „niezaležnaj Biełaj Rusi“ takija vialikija, što ćviaroza i razvažliva na tuju ci inšuju prablemu ci prapanovu hladzieć nie zdolnyja. Ja dasiul nie mahu parazumiecca ź imi nakont ich palityčnaj płatformy, pohladaŭ na Tarybu [litoŭski ŭrad. — Red.] i tak dalej. Najbolej praŭdapadobna, što parazumiecca mnie ź imi nie ŭdasca, bo ŭ razmovie sa mnoju hetyja krykuny tak vychodziać ź siabie, što ŭ ich až ruki trasucca, i, naturalna, ani adnaho razvažlivaha słova nie mohuć skazać i nie skažuć» [Z archiva Cyvilnaj upravy Uschodnich ziemlaŭ (ZCZW), što zachoŭvajecca ŭ Haradskoj publičnaj biblijatecy Varšavy. Dakumient vyjaviŭ i pierakłaŭ na biełaruskuju movu Juraś Harbinski. — Vital Skałaban].

I ličym, što adna z samych efiektnych viech u bijahrafii Jazepa Farbotki — jaho ŭdzieł u dypłamatyi časoŭ Biełaruskaj Narodnaj Respubliki. U skład aficyjnaj delehacyi (Alaksandr Ćvikievič, Symon Rak-Michajłoŭski i inš.) Narodnaha sakrataryjata BNR, jakaja ŭ 1918 hodzie prybyła ŭ Kijeŭ dla naładžvańnia stasunkaŭ z Ukrainskaj Narodnaj Respublikaj, naš hieroj uvachodziŭ nie tolki ŭ jakaści kansultanta, ale i kiraŭnika spravami.

Nu, a kali ŭ 1920 hodzie ŭ Minsk viarnulisia balšaviki, to prystasavacca da ich Iosif Farbotka nie zmoh i apynuŭsia ŭ Vilni — na polskaj terytoryi. Na žal, takich prykładaŭ u biełaruskaj historyi niamała…

My ž z chvalavańniem biarem u ruki knihu, asobniki jakoj ciapier adzinkavyja. Na hrafična-vytančanaj vokładcy nadpis: «Ja. Farbotko. Biełaruś u pieśniach. Miensk, 1920 «. Čytajem paetyčnyja radki:

Voś Bahdanovič, naš paeta,
Jak zorka jasna, jak kameta,
Iz Jarasłaŭla dziŭnym źziańniem
Śviaciŭ nam ščyrym zakachańniem
Da rodnaj movy da svajej
Da zapracovanych ludziej.
Jaho cudoŭny lirny zvon
Ab słavie našych starych dzion
Nas čaravaŭ harmońjaj dziŭnaj,
Pryhožym rytmam pieraliŭnym,
Jon nam tłumačyŭ biazupynna
Piaknoty rodnaje krainy.
A serca chvoraje jaho
Znajsci spakoju nie mahło —
Pajechaŭ u Jałtu supačyć,
Tam pierarvałaś žyćcia nić.

Napisana sučaśnikam i siabram Maksima Bahdanoviča. Hetym i vyłučyŭsia ŭ biełaruskaj historyi Jazep Farbotka.

Siarhiej Krapivin, TUT.BY

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH