Siabra BSDP «Hramada», były deputat Viarchoŭnaha Savieta 13 sklikańnia Pavieł Znaviec — daśviedčany naziralnik za vybarami. Jon nie prapuskaŭ nivodnuju bujnuju elektaralnuju kampaniju ad 1994 hoda. Pra toje, jak źmianialisia vybary, a taksama padlik hałasoŭ, jak hałasavać sioleta i ci jość u Łukašenki šancy «NN» pahavaryła z Paŭłam Znaŭcom.
Prezidenckija vybary — 1994
U pieršyja prezidenckija vybary ja byŭ naziralnikam u Kurasoŭščynie na vybarčym učastku la sielhasinstytuta. Ja byŭ hałoŭnaj asobaj u vybarčaj kamisii. Tady daterminovaha hałasavańnia nie było ŭvohule — hetaja łuchta źjaviłasia paźniej. Usio prachodziła ŭ adzin dzień. A da naziralnika była vializnaja pavaha.
Tady ž jak prachodziła hałasavańnie? Treba było vykreślivać usie proźviščy, aproč adnaho. U pieršym tury było šeść kandydataŭ: Kiebič, Šuškievič, Paźniak, Łukašenka, Novikaŭ, Dubko. Było niekalki sprečnych biuleteniaŭ, kali niechta da kanca nie vykraśliŭ, ci vykraśliŭ tolki paru litar, ci pakidaŭ ich. Takich było čatyry biuleteni, i ja vyrašyŭ ich los, tak prapanavaŭ staršynia kamisii. I kamisija hałasavała, jak prapanoŭvaŭ ja.
Ja karystaŭsia najvialikšaj pavahaj na ŭčastku. Byŭ tam niejki dzied-naziralnik ad kamunistaŭ Novikava taksama.
Kožny biuleteń prachodziŭ praz ruki. Staršynia kamisii jašče asobna kazaŭ, što naziralnik budzie ličyć kožnuju stopku. Za Šuškieviča i Paźniaka było pa 30%, ja navat nie pamiataju, chto dakładna pieramoh tam. Treciaje miesca zaniaŭ Kiebič i tolki čaćviortaje Łukašenka.
Byŭ pierapynak na abied u nas tady, dzieści z 15 da 16. Pakinuli na ŭčastku dvuch čałaviek. A naziralnikaŭ i členaŭ kamisii, što prahaładalisia, zvazili ŭ cudoŭnuju stałoŭku miasakambinata, karmili piure z adbiŭnoj. Heta staršynia kamisii tak dziejničaŭ, jon damoviŭsia, kab pakarmili i naziralnikaŭ.
U kamisii byli ŭ asnoŭnym nastaŭnicy. Jany nie byli zaanhažavanyja za Kiebiča. Mahčyma, ich i nakručvali ŭ padtrymku Kiebiča, ale ŭsio było absalutna demakratyčna. Ni pra jakija falsifikacyi havorki być nie mahło.
Na druhi tur ja nie pajšoŭ nazirać, bo byŭ zaklik Zianona i Šuškieviča, što niama hodnych kandydataŭ, tamu nie treba iści hałasavać, treba, kab byli novyja vybary. Ale ŭžo kala 18 viečara stała jasna, što bolš za 50% prahałasavała. Byŭ ciopły letni dzianiok, ale pad viečar piensijaniery paviartalisia ź leciščaŭ i taki pryjšli na ŭčastki na našu biadu.
Kaniečnie, Kiebič byŭ lepšym za Łukašenku. Ale jon nie mieŭ nijakich šancaŭ. U mianie ŭ vioscy la sielsavieta visieŭ płakat za Kiebiča, dyk jaho nie zryvali, a prosta dajarki ablivali jaho karovinym hnojem. Asabista ja pryjšoŭ na hałasavańnie pad zakryćcio ŭčastka. Nasuprać Kiebiča napisaŭ «śpity inžynieryška», a nasuprać Łukašenki — «dypłamavany baran». Pakazaŭ siabram kamisii heta. Ale lepš by byŭ «inžynieryška».
Parłamienckija vybary — 1995
Na vybarach u Viarchoŭny saviet ja sam bałaciravaŭsia ŭ Stolinskim rajonie, farmavaŭ naziralnikaŭ. U tych kałhasach, dzie staršyni byli prałukašenkaŭskija — było niekalki takich, — naziralniki mnie tam nie dapamahli. Tolki jany adłučacca na paru chvilin, jak ukinuć 200-300 biuleteniaŭ. Užo tady takoje było. Ja i prajhraŭ u tych niekalkich vioskach.
Ale ŭ vialikich vioskach, jak Alšany, Bieražnoje, usie byli za mianie. Jość nievialikaja vioska Staryna, tam było 75 vybarcaŭ i ź ich 74 byli za mianie, bo tolki ja tudy pryjechaŭ. Byŭ staršynia kamisii Jaromič, ja pryjšoŭ tudy da jaho, dźviery byli adčynienyja, i jon telefanavaŭ u Brest Załamaju [tahačasny staršynia abłvykankama — «NN»]: «Što my možam zrabić, kali ŭsie za jaho».
U pieršym tury było ažno vosiem supiernikaŭ: i kamunist, i staršynia Čarnobylskaj kamisii Viarchoŭnaha Savieta Čech, i Sialanskaj partyi, i nastaŭnik Razanovič z BNF.
Aficyjna ja nabraŭ kala 53%. A kolki nasamreč — chto jaho viedaje.
Kanstytucyjny refierendum — 1996
Na refierendumie ja byŭ admysłovym naziralnikam i pradstaŭnikom Viarchoŭnaha Savieta. U mianie jość admysłovaje paśviedčańnie jašče za podpisam Viktara Hančara, jaki kaliści byŭ staršynioj CVK. Ja jeździŭ pa Stolinskim rajonie, razmaŭlaŭ z členami kamisij, kab nie było złoŭžyvańniaŭ, falsifikacyj. Kazaŭ, što Łukašenka idzie na dziaržaŭny pieravarot, a my pavinny jaho spynić, abaranić Kanstytucyju. Ja dumaju, što pa Stolinskim rajonie łukašenkaŭskija źmieny atrymali mo pracentaŭ 20.
U 1996 usio sfabrykavali, mnie Viktar Hančar kazaŭ i pryvatna, i na apošnich paŭzakrytych pasiedžańniach Viarchoŭnaha Savieta, što papraŭki nabirali nu maksimum 42%. I heta pry tatalnaj prapahandzie.
Prezidenckija vybary — 2001
U toj hod ja byŭ davieranaj asobaj Siamiona Domaša. Paśviedčańnie davieranaj asoby mnie vypisaŭ były palitviazień Uładzimir Kudzinaŭ, jaki niezadoŭha da hetaha vyjšaŭ z turmy, jon byŭ adnym z kiraŭnikoŭ štaba.
Maja hrupa padtrymki sabrała za Domaša 5200 podpisaŭ u Kurasoŭščynie. Maim namieśnikam byŭ Jan Hryb, jašče była Ludmiła Biełachvostava, my ŭtraich kaardynavali. U Jana Hryba doma byŭ štab. Byŭ taki ŭzdym u nas, zdavałasia, što ŭžo ŭsio. Ale potym pierajhrali na Hančaryka: słaboha, ale namienkłaturnaha.
Narod padpisvaŭsia dobra za Domaša, nas było čałaviek 50, siabry BNF, Hramady i TBM. U asnoŭnym chadzili pa kvaterach. Uspaminaju, jak zachodžu ŭ piacipaviarchovik u Kurasoŭščynie, zvaniu ŭ kvateru. Adčyniaje mužyk u trusach, u majcy, uvieś u kryvi i ŭ rukach trymaje vializny ciasak, mo paŭmietra daŭžynioj. A ja staju taki z papačkaj: «Prabačcie, zbor podpisaŭ za kandydata». A heta čałaviek pryvioz ź vioski paŭkabana i raźbiraŭ jaho na kuchni. Ci druhaja situacyja: adčyniajuć chłopiec ź dziaŭčynaj maładyja. Tolki chałaciki paśpieli na siabie ŭskinuć.
U 2001 jašče było narmalna. U krainie byŭ kryzis, narod najeŭsia Łukašenkam. Ja dumaju, što Domaš pieramoh by elektralna. Navat Hančaryk pa nieaficyjnych źviestkach nabraŭ kala 40%, a aficyjna — 16%. Było spadziavańnie, što namienkłatura zdaść Łukašenku. Chitry lis hety, jaki pradaŭ usio i ŭsich, Miaśnikovič zdaŭ Maryniča. Jany sprabavali vyłučyć svajho, ale zdali niazhrabna, pa-zdradnicku. Nibyta Miaśnikovič, Paškievič, jaki źbieh u ZŠA, davali zhodu na vyłučeńnie Maryniča.
Kiraŭničkaj CVK była Jarmošyna. Naziralniki jašče mahli padychodzić da stałoŭ, zzadu hladzieć, ale jany ŭžo niešta muchlavali. Časam hałasy jašče ličyli. Na vybarach u abłsaviet u 2000 hodzie pa Stolinskim rajonie pieramoh redaktar haziety «Viačerni Stolin» Ihnaciuk, jon karystaŭsia vialikaj pavahaj u rajonie. Jahonaja hazieta mieła bolš za 10 tysiač padpisčykaŭ. Ale potym zadnim čysłom z Administracyi prezidenta pryjšoŭ zahad pryznać vybary niesapraŭdnymi i admianili mandat abranaha deputata Ihnaciuka. Mabyć, u sielsaviety i rajony jašče abracca možna było, ale nie ŭ abłsaviet.
Kali byŭ žorstki zahad pa Pałacie, to tady ŭžo žorstka zaćviardžali deputataŭ. A voś u miascovyja saviety jašče byli na hledzišča viertykali. Dalej usio zabietaniravali i zacemientavali. Paśla źniknieńniaŭ palitykaŭ havaryć pra niejkaje nazirańnie, kantrol za vybarami, było ŭžo niemahčyma.
Prezidenckija vybary — 2006
Na vybarach 2006 hoda ja byŭ adnym z najbližejšych paplečnikaŭ Alaksandra Kazulina. Mianie ŭ tyja vybary źbili la RAUSa z šeraham inšych ludziej, u tym liku žurnalistu «Kamsamolskaj praŭdy» Alehu Uleviču złamali nos. Tady try razy stralali ŭ koły mašyny, na jakoj jeździŭ Alaksandr Kazulin. Suprać nas vykarystoŭvali roznyja pryjomy: padsiečka, valilisia ŭ brud.
Z tych časoŭ i pa siońnia ja siabruju z Kazulinym. Jon ščyry, sumlenny čałaviek, adyšoŭ ad spraŭ, kali pabačyŭ brud unutry tytulnaj apazicyi, padsiedžvańnie dziela finansavańnia. Ja liču, što heta taki hodny ŭčynak čałavieka. Moža, i nie da kanca pravilny, moža, varta było b zmahacca dalej.
U 2006 hodzie nazirańnie — heta było pustoje. Zajmalisia im tolki dla taho, kab być u tonusie, kab ludzi zastavalisia ŭ palitycy i chacia b minimalna strymlivali toje biaźmiežža, treba ŭsio adno niejak fiksavać parušeńni. Zachad faktyčna pryznaŭ režym, chacia i ŭvodziŭ mikraskapičnyja sankcyi, ja ich paraŭnoŭvaju z ukusam kamara. Ja liču, kali b uviali surjoznyja sankcyi, to režym by ruchnuŭ.
26 hadoŭ my zmahalisia faktyčna nie z Łukašenkam, a z rasijskaj padtrymkaj režymu. Kali b za im nie stajała Rasija, to jaho skinuli b jašče ŭ 1995 hodzie paśla źbićcia kandydataŭ.
Prezidenckija vybary — 2010
Hod kryvavaj Płoščy i paradu kandydataŭ. Realna sabrali podpisy tolki Niaklajeŭ, Ramančuk i Sańnikaŭ. Ja viedaju, što Statkievič z Usam sabrali kala 57 tysiač, jany razam źbirali. Ale Łukašenka addaŭ zahad Jarmošynaj rehistravać usich. Michalevič, zdajecca, tysiač 12 sabraŭ. I Rymašeŭski taksama nie sabraŭ. Pavieł Sieviaryniec mnie ŭ apošni tydzień zboru podpisaŭ kazaŭ, što za Rymašeŭskaha sabrali 27 tysiač podpisaŭ.
I heta byŭ apošni tydzień, kali ŭžo ludzi asabliva nie raśpisvalisia. A Sieviaryniec — viernik, jon nie chłusić. Heta značyć, što ŭ padtrymku Rymašeŭskaha było tysiač 30 podpisaŭ.
Pa nazirańni ŭ 2010 hodzie ŭ nas byŭ admysłovy ekśpierymient. My viedali, što ŭ Biełarusi jość piać učastkaŭ, dzie nazirańnie adkrytaje i viadziecca bolš-mienš adkryty padlik hałasoŭ. I adnym z takich učastkaŭ źjaŭlajecca himnazija nasuprać Administracyi prezidenta na Karła Marksa.
Tam u kamisii byŭ naš siabra BSDP Ciaciorkin. Kaniečnie, nam nie davali ŭ ruki biuleteni, ale pry nas ličyli kožny stos hałasoŭ. U daterminovym Łukašenka nabraŭ pad 90%. A ŭ sam dzień vybaraŭ jon, zdajecca, zaniaŭ čaćviortaje miesca. U asnoŭny dzień pieramahaŭ Sańnikaŭ. I pa vynikach asnoŭnaha dnia i daterminovaha vychodziŭ druhi tur, u jaki vychodzili Sańnikaŭ i Łukašenka. I trecim byŭ Niaklajeŭ, jon taksama nie našmat adstaŭ. Tam było toje, što blizka da prazrystaha padliku. Prazrysty ŭsio ž — heta kali kožny biuleteń demanstrujecca.
I kali ja vyjšaŭ adtul na Płošču, to byŭ hatovy abvieścić, što budzie druhi tur, što jość takija ličby, ale ŭžo pačaŭsia razhon. Ja vyjšaŭ z Płoščy, bo prykinuŭsia zamiežnym karespandentam, razmaŭlaŭ pa-anhlijsku. Mianie nie źbili, nie zatrymali. Kali ja zaviarnuŭ na Vaładarskaha, to tam stajaŭ aŭtazak, kidali tudy ludziej, ale padumali, što ja zamiežnik, tamu nie kranuli.
Prezidenckija vybary — 2015
Absalutnyja psieŭdavybary. Ale mianie ciešyć tolki adno: lidary statusnaj apazicyi Labiedźka i Kalakin nie pajšli na maštabny padman naroda. Ale naša byłaja partyjnaja dziajačka Taćciana Karatkievič pajšła na maštabnuju chłuśniu. Jany sabrali tolki bolš za 30 tysiač podpisaŭ. Zarehistravałasia lalka, jak kazaŭ Uładzimir Niaklajeŭ.
Ale Karatkievič, da jaje honaru, nie pryznała vyniki vybaraŭ, tamu Łukašenka jaje adfutboliŭ i zrabiŭ zamienu na Kanapackuju na parłamienckich vybarach, a potym jaje ŭžo zusim śpisali z palityki.
U 2015 ja byŭ naziralnikam u biełaruskamoŭnaj himnazii. Tam nastaŭniki suprać voli zajmajucca prypiskami. Mnie adna kazała: pišycie skarhi ŭ prakuraturu, ale potym heta ŭsio adno da nas pryjdzie. My ŭžo viedajem hetuju schiemu.
Prezidenckija vybary — 2020
Hałasavańnie pavinna być tajemnym u kabincy, ale hołas svoj treba demanstravać. Sioleta pavinien być saviecki łozunh: usie na vybary. Adhavarycie prychilnikaŭ Łukašenki tolki iści na hałasavańnie, skažycie babulam, što karanavirus i iści nie treba.
Pavinny pryjści na ŭčastki ŭsie praciŭniki, Łukašenka pavinien nabrać mizier. Hałasavać treba za Cichanoŭskuju, kali Łukašenka jaje nie zdymie (a mnie zdajecca, što zdymie pad lubym sousam). Vychodzicie z kabinki i kažacie ŭsim, chto tam budzie (naziralnikam, kamisii, presie): za Cichanoŭskuju. Heta nie treba razryvać biuleteni, jak prapanoŭvaŭ Pahaniajła, tak praściej, mienš napružna. Heta budzie pratestnaje hałasavańnie anłajn. Kali čałaviek nie daviaraje padlikam kamisii, to jon pavinien tak rabić. Kali navat 30% tak zrobić, to budzie razhromnaje paražeńnie Łukašenki ad Cichanoŭskaj.
Kali ž Łukašenka zdymie Cichanoŭskuju, to ŭsim spojleram treba taksama źniacca. A Kanapackuju ludzi prosta praklanuć. Va ŭsich ža jość smartfony. Dla dyktatara heta budzie šok. Łukašenka robić usio bolšyja pamyłki: sadžaje, razhaniaje. Kali ŭ hramadstvie kiraŭnik maje padtrymku mienš za 25%, to režym rušycca pa-lubomu. I ŭsio da hetaha idzie.
