«Heta siensacyja! Ja maryŭ znajści hraal u Synkavičach, a znajšoŭ Ruščyca ŭ Višnieva!» — emacyjna raspaviadaje pra adkryty padčas restaŭracyi kaścioła ŭ Višnieva tajnik z dakumientami mastak Aleś Puškin.
Zołkaja vietranaja ranica biełaruskaha leta. Kala kaścioła Źviestavańnia Dzievy Maryi ŭ Višnieva sustrakajucca redkija minaki — pieravažna miascovyja. Mužčyna i žančyna iduć ad śviatoj krynicy z butelkami vady. Mužčyna spyniajecca kala čarešni (vakoł kaścioła pasadžana kala trochsot višań i čarešań), rvie jahady. Potym na chvilinu adryvajecca ad hetaha pryjemnaha zaniatku i pytaje: «Čym hety kaścioł admietny?». «Dy chacia b svaim uzrostam». Surazmoŭca hublaje cikaŭnaść, jašče kolki času topčacca pad čarešniaju i šybuje mima kaścioła da mašyny ź minskimi numarami.
Vialikaja ŭdača
Schoŭ z dakumientami znajšli 10 lipienia padčas ustanoŭki novaha vitražu na fasadzie kaścioła Adviedzinaŭ Dzievy Maryi ŭ vioscy Višnieva Vałožynskaha rajona. Kaścioł Źviestavańnia Najśviaciejšaj Dzievy Maryi ŭ vioscy Višnieva Minskaj vobłaści byŭ pabudavany ŭ 1637–1641 hadach rodam mahnataŭ Chraptovičaŭ. Chram uklučany ŭ Dziaržaŭny śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ Biełarusi.
Aleś Puškin, jaki kiruje restaŭracyjnymi pracami ŭ Višnieva, zajmajecca adnaŭleńniem cerkvaŭ i kaściołaŭ z 1992 hoda. Ale tajnik paščaściła znajści ŭpieršyniu. «Heta vielmi redki vypadak i vialikaja ŭdača», — padkreślivaje restaŭratar.
U tajniku było try dziasiatki tečak z dakumientami — mietryki, testamienty, damovy, parafijalnyja knihi, invientarnyja vopisy kaścioła. Hetyja dakumienty achoplivajuć pieryjad z 1827 pa 1943 hod. Taksama ŭ schovancy znajšli 22 arhannyja truby i niekalki akvarelnych zamalovak ałtarnaj častki kaścioła, partret Piłsudskaha, dva pakunki knih z parafijalnaj biblijateki.
Puškin miarkuje, što heta mohuć być akvarelnyja malunki znakamitaha mastaka Fierdynanda Ruščyca. Pa viersii Puškina, supadajuć čas i miesca — Ruščyc pachodzić z hetych miaścin. A ŭ 1903 hodzie jon žyŭ u radavym majontku ŭ vioscy Bahdanava. Da taho ž Ruščyc byŭ staršynioj kamisii pa achovie pomnikaŭ staražytnaściej, rabiŭ zamaloŭki staradaŭnich zamkaŭ, kaściołaŭ. U nacyjanalnym mastackim muziei jość tolki adno pałatno Ruščyca «Kala kaścioła. Niadzielny dzień».
«Inšaha mastaka, jaki b moh rabić hetyja zamaloŭki, na toj čas tut prosta nie było», — pierakanany Aleś Puškin.
Pa jaho słovach, infarmacyja pra znachodku budzie pieradadzienaja va Upraŭleńnie pa achovie historyka-kulturnaj spadčyny i restaŭracyi, u Nacyjanalny histaryčny archiŭ Biełarusi. Puškin spadziajecca, što Nacyjanalny mastacki muziej zacikavicca znachodkaj i vyśvietlić aŭtara malunkaŭ.
Vialikaje ŭ małym
U Višnieva słužyć ksiondz-probašč Juzaf Mieldziuk. Tajnik znajšli akurat na piacihodździe jaho śviatarskaj dziejnaści.
Ajciec Juzaf uściešany hetaj znachodkaj nie mienš za restaŭratara.
«Heta ž adkryvajecca cikavaja historyja taho, jak žyli ŭ toj čas ludzi, jak vioŭsia ŭlik, spravazdačy. Ciapier mnohija cikaviacca prodkami, časta infarmacyju pra svajo pachodžańnie šukajuć tyja, chto naradziŭsia ŭ emihranckim asiarodku. I voś my majem knihi aktavych zapisaŭ, dzie ŭsio zafiksavana, — raspaviadaje ksiondz-probašč. — Aktavyja zapisy zakančvajucca 1943 hodam. Mahčyma, hety tajnik byŭ zrobleny ŭ suviazi z hibiellu ksiandza ŭ 1941 hodzie, ci ŭ suviazi z karnymi akcyjami fašystaŭ, rasstrełami habrejaŭ. Moža, takim čynam chacieli schavać infarmacyju pra ludziej. Parafija isnuje z 1424 hoda, ale dakumientaŭ nie majem. I voś znajšli častku archiva. Mahčyma, niedzie jość inšyja tajniki, i jany buduć znojdzienyja, kali ich źmieściva za daŭnaściu času nie sparachnieła».
Kaścioł u Višnieva admietny nie tolki svajoj historyjaj — miastečka šmat razoŭ było ŭ centry vajennych dziejańniaŭ. Ksiondz Uładzisłaŭ Čarniaŭski słužyŭ u hetym kaściole ad 1954 hoda, to bok i ŭ časy SSSR kaścioł pracavaŭ, a nie pieraŭtvaryŭsia ŭ bulbaschovišča. Bolš taho, usie słužby vialisia pa-biełarusku. A Uładzisłaŭ Čarniaŭski hadami rabiŭ vialikuju pracu — pierakładaŭ Bibliju i Katechizis na biełaruskuju movu. Dva razy a. Čarniaŭskaha zaprašaŭ u Vatykan Jan Pavał II.
«Ale ja admoviŭsia. Adkazaŭ: chaj papa ŭ Biełaruś pryjedzie. Chaj pabačyć, jakija my zaniadbanyja, jakija my samotnyja ŭ svaim zmahańni…» — tłumačyŭ paśla a. Čarniaŭski.
«U saviecki čas treba było vybudoŭvać taktyčnuju dypłamatyju. Vidać, da hetaha byŭ zdolny ksiondz Čarniaŭski. Viedajecie, u saviecki čas baraćba z relihijaj viałasia padstupnymi zachadami. Naprykład, mnie raskazvaŭ adzin dziadźka, što chacieŭ novy traktar, kab pracavać było lepš, to jamu paraili ŭstupić u partyju. Dziadźka ŭstupiŭ, tady jamu zahadali śpiłavać kryž. Ale toj čałaviek admoviŭsia i ad hetaj prapanovy, i ad novaha traktara», — raspaviadaje ksiondz-probašč Juzaf Mieldziuk.
«Heta bahataja tradycyjaj parafija. Kaścioł patrabuje, kaniešnie, ramontu, ale sam fakt, što hetaja spadčyna zastałasia nam, śviedčyć pra achajnaje staŭleńnie ludziej. Mienšajuć vioski ciapier. I ŭ našaj parafii niama vyklučeńnia. Tolki ž my spadziajomsia, što z časam tut buduć zapatrabavanyja ludzi nie tolki rabočych śpiecyjalnaściaŭ, ale i intelektualnych, pačniecca adradžeńnie miesca. Kaniešnie, mała moładzi prychodzić u kaścioł, ale heta ahulnaja tendencyja. Ja pracavaŭ u Minsku i tam toje ž nazirałasia.
Adnojčy pryjechali dva turystyčnyja aŭtobusy, ja paprasiŭ nazvać mnie 10 zapaviedziaŭ. Nichto nie zmoh hetaha zrabić. I navat prapanova pryza ŭ sto dołaraŭ nie dapamahła. Ja baču hałoŭnuju pryčynu ŭ tym, što baćki nie zacikaŭlenyja ŭ adukacyi, u tym liku i relihijnaj, svaich dziaciej. Doŭhi čas nas vučyli, što relihija nie patrebnaja čałavieku, viera jość pieraškodaj. Ale ŭ vyniku maładyja ludzi nie adčuvajuć adkaznaści za dziejańni, za našu rečaisnaść», — dzielicca dumkami a. Juzaf.
Padčas ahladu kaścioła Aleś Puškin raskazvaje kolki kaštuje restaŭracyja elemientaŭ ubranstva — ličby dla viaskovaha kaścioła vyhladajuć astranamičnymi.
«Voś stracha ciače, robim pierakryćci kupałaŭ, bo bačyŭ, što kryžy stajać nietryvała. U mocny viecier ich chistała navat. Doški na strasie treba mianiać. Jość jašče prablema z pošukam śpiecyjalistaŭ. Bo zrabić dach u kaściole i nakryć chleŭ — heta ž roznyja navyki treba mieć. Hrošaj asablivych niama, ale treba rabić, i robim pakrysie», — padvodzić rysu ksiondz-probašč Juzaf Mieldziuk.
Padčas niadzielnaj imšy ŭ kaściole poŭna ludziej. Siarod prychadžan pieravažajuć žančyny stałaha vieku. Ale prysutničała i kala dziesiaci junych viernikaŭ. Ajciec Juzaf molicca za zdaroŭje žycharoŭ i ŭradžaj, za mir na miežach Biełarusi i kab nie pačałasia treciaja suśvietnaja vajna.
A naprykancy prosić pieradać «ciozku Juziku z chutara, kab pryjšoŭ da kaściołu i zrabiŭ svoj uniosak u pracy pa adnaŭleńniu chrama».
