«Heta kniha pra movu, vakoł movy i z movy satkanaja», — tak acharaktaryzyvaŭ jaje Uładzimir Niaklajeŭ.
Heta, faktyčna, dyjalektyčny słoŭnik z radzimy Ryhora Baradulina — Ušaččyny. U knihu ŭklučany słovy, prykazki, pažadańni, jakija nie fiksujuć ci nie zaŭždy fiksujuć navukovyja słoŭniki. Žyvaja mova kanretnaha rehijona časam dalokaja ad litaraturnaj.
Čamu heta važna? Baradulin fiksuje movu takoj, jakoj jana była ŭ damiedyjnuju epochu. U tym vyhladzie, u jakim jana isnavała tysiaču hadoŭ. Movu, čystuju ad upłyvaŭ i zapazyčańniaŭ apošniaha stahodździa.
Jość ža słoŭnik movy Janki Kupały! Voś dačakaŭsia faktyčna takoha ž vydańnia i narodny paet Biełarusi. Ryhor Baradulin zapisvaŭ movu svajoj radzimy 60 hadoŭ.
Darečy, treciuju pazicyju ŭ dziasiatcy knih-pieramožcaŭ zajmaje taksama kniha Baradulina — vybranyja vieršy. Hetaje vydańnie ŭnikalnaje tym, što ŭ im niama nivodnaha drukavanaha słova: paet napisaŭ jaje ad ruki.
Ekśpierty nazvali amal vosiem dziasiatkaŭ knih. Siarod ich pieravažaje mastackaja litaratura.
Siarod prazaičnych knih najčaściej nazyvali troch aŭtaraŭ — Ludmiłu Rubleŭskuju, Barysa Piatroviča i Viktara Marcinoviča. Hod, na žal, byŭ biedny na vydańnie knih prozy, tamu možna mierkavać, što hetyja aŭtary buduć jak minimum u šort-liście naminantaŭ na premiju Hiedrojca.
Raman Viktara Marcinoviča «Sfahnum» — adzinaja ŭ dziasiatcy pierakładnaja kniha (z rasijskaj). «Sfahnum», u jakim žorstka pakazanaje žyćcio «pacanoŭ» ź minskaha mikrarajona, vyklikaŭ haračaje abmierkavańnie. Palemiki išli sioleta i vakoł knihi «Čas sekand-chend» Śviatłany Aleksijevič. A sama aŭtarka mieła šaniec atrymać Nobiela pa litaratury. Ale ŭ rejtynhi ekśpiertaŭ «Čas sekand-chend» nie trapiŭ. Mahčyma — praz adsutnaść biełaruskaha kantekstu.
U rejtynh trapili knihi Viktara Kaźko i Uładzimira Karatkieviča, piśmieńnikaŭ pakaleńnia Bara-dulina, jakich prachodziać u školnaj prahramie. Siarod maładziejšych nazvali Adama Hłobusa, Uładzimira Niaklajeva, Andreja Chadanoviča.
Darečy, letašniaja kniha hoda pa viersii «NN» («Kraina Biełaruś. Ilustravanaja historyja» Uładzimira Arłova i Źmitra Hierasimoviča) u 2013 vytrymała čarhovaje pieravydańnie. I zaniała vysokija pazicyi ŭ novym rejtynhu. Hetaje daloka nie tannaje vydańnie stanovicca chitom prodažaŭ u kniharniach druhi hod zapar. Dobry pakazčyk jakaści — hałasavańnie rublom.
Ekśpierty zhadali amal try dziasiatki vydaviectvaŭ (pieravažnaja bolšaść — pryvatnyja), ale siarod ich tolki dva znachodziacca pa-za stalicaj i jašče čatyry — u inšych krainach, adno — zajmajecca elektronnymi knihami.
Lidaram pa kolkaści zhadanych knih sioleta stała dziaržaŭnaje vydaviectva «Mastackaja litaratura». Siarod niedziaržaŭnych — «Knihazbor» i «Łohvinaŭ» (apošniaje, miž inšym, sioleta pazbavili licenzii).
Vynikovy rejtynh padajecca pavodle padliku bałaŭ pa dziesiacibalnaj škale. Za kožnaje pieršaje miesca ŭ śpisie naličvajecca 10 bałaŭ, za druhoje — 9 i h.d. U vypadkach kniharniaŭ — pa vynikach prodažaŭ.
Dziasiatka najlepšych knih 2013 hoda vyhladaje tak:
1. Vušacki słovazbor Ryhora Baradulina. — Minsk: Knihazbor — 32 bały.
2. Zośka Vieras. Ja pomniu ŭsio: Uspaminy, listy. — Urocłaŭ: Kolegium Europy Wschodniej — 25.
3. Ryhor Baradulin. Lepiej. Rukapisy 1952—2013. — Minsk: vydaviec Ihar Virkoŭski — 24.
4. Uładzimir Arłoŭ, Źmicier Hierasimovič. Kraina Biełaruś. Ilustravanaja historyja. — Bracisłava: Kalligram — 23.
5. Viktar Marcinovič: Sfahnum. Raman / Pierakład z rasijskaj Vitala Ryžkova. — Minsk, Knihazbor. — 20
6-7. Vialiki histaryčny atłas Biełarusi u 4-ch tamach. T. 2. — Minsk: Biełkartahrafija.
Volha Łabačeŭskaja, Zinaida Zimina. Biełorusskij narodnyj kostium: kroj, vyšivka i diekorativnyje švy. — Minsk: Biełaruskaja navuka — pa 19.
8-10. Ludmiła Rubleŭskaja. Nočy na Plabanskich młynach. Raman, apovieści, apaviadańni. — Minsk: Mastackaja litaratura.
Hleb Łabadzienka. Dziciačaja zaMova. — Minsk: Papierus.
Hienadź Kisialoŭ. Smak biełaruščyny. — Minsk: Limaryus —pa 16.
Andrej Chadanovič, paet, staršynia Biełaruskaha PEN-centra:
1. Braty Hrym. Kazki / Pierakład ź niamieckaj Alhierda Bachareviča. — Minsk: Łohvinaŭ.
2. Juraś Bušlakoŭ. Žyvaja mova. — Radyjo «Svaboda».
3-4. Vušacki słovazbor Ryhora Baradulina.
Ryhor Baradulin. Lepiej. Rukapisy 1952-2013.
5-6. Bahumił Hrabał. Ja absłuhoŭvaŭ anhielskaha karala / Pierakład z češskaj Maryi Martysievič. — Minsk: Łohvinaŭ.
Ehan Bondy. Zaprašeńnie na viačeru / Pierakład z češskaj Maksa Ščura. — Minsk: Łohvinaŭ.
7-8. Irena Doŭskava. Mocny Žbuć / Pierakład z češskaj Vieraniki Bialkovič. — Minsk: Łohvinaŭ.
Michał Viveh. Cudoŭnyja hady sabaku pad chvost / Pierakład z češskaj Siarhieja Smatryčenki. — Minsk: Łohvinaŭ.
9. Złačynstva, ser! Zbornik detektyŭnaha apaviadańnia / Ukł. Hanna Jankuta. — Minsk: Knihazbor.
Vuścišny pakoj. Zbornik mistyčnaha apaviadańnia / Ukł. Hanna Jankuta. — Minsk: Knihazbor.
10. Barys Piatrovič. Spačatku była ciemra. Apovieść. — Minsk: Knihazbor.
Barys Piatrovič. Spakušeńnie. Apaviadańni roznych hadoŭ. — Minsk: Knihazbor.
Błoh Usiasłava Čaradzieja. — Minsk: Łohvinaŭ.
Vijaleta Pačkoŭskaja. Arechapadzieńnie. — Minsk: Łohvinaŭ.
Kiryła Anochin. Aściarožna, drevy začyniajucca. — Minsk: Knihazbor.
Marharyta Alaškievič. Madel dla zabojstva. Elektronnaja kniha. — Bybooks.
Michaś Kazłoŭski, krajaznaviec, redaktar almanacha «Kuferak Vilenščyny»:
1. Ludmiła Rubleŭskaja. Nočy na Plabanskich młynach. Raman, apovieści, apaviadańni. — Minsk: Mastackaja litaratura.
2. Natalla Hardzijenka, Lavon Jurevič. Rada BNR (1947—1970). Padziei. Dakumienty. Asoby. — Minsk: Knihazbor.
3. Jaŭchim Kipiel. Epizody. — Minsk: Limaryus.
4. Zośka Vieras. Ja pomniu ŭsio.
5. Ivan Traćciak. Biełaruskaje katalickaje duchavienstva la vytokaŭ sacyjakulturnaj identyfikacyi: manahrafija. — Hrodna: HrDU.
6. Ludmiła Rubleŭskaja. Rifma cienoju v žizń. — Minsk: Vydaviecki dom «Źviazda».
7. Ludmiła Rubleŭskaja. Rycari i damy Biełarusi. Histaryčnyja ese. — Minsk: Mastackaja litaratura.
8. Ryčard Bialačyc. Pomniu, što žyvu: vieršy, paema. — Minsk: Knihazbor.
9. Kazimir Kamiejša. Ad Kromani da Śviciazi: liryčnyja zapisy, minijaciury, ese. — Minsk: Mastackaja litaratura.
10. Złačynstva, ser!
Ludmiła Rubleŭskaja, piśmieńnica, litahladalnik haziety «SB. Biełaruś Siehodnia»:
1. Viktar Šnip. Sabačyja historyi. — Minsk.
2. Barys Piatrovič. Spačatku była ciemra.
3. Viktar Kaźko. Bunt niezapatrabavanaha prachu. — Minsk: Mastackaja litaratura.
4. Piatro Vasiučenka. Dvanaccać podźvihaŭ Hierakła. — Minsk: Vydaviecki dom «Źviazda».
5. Alena Brava. Daravańnie=Proŝienije= Vergebung. — Minsk: Vydaviecki dom «Źviazda».
6. Siarhiej Vieraciła. Raźbitaje serca Vitaŭta. — Minsk: Mastackaja litaratura.
7. Jury Humianiuk. Nazavi mianie hienijem… — Haradzienskaja biblijateka.
8. Zośka Vieras. Ja pomniu ŭsio.
9. Vuścišny pakoj.
10. Iści na śviatło łabiryntami daŭnich padziej: zbornik pamiaci Vitala Skałabana / Ukł. Anatola Sidareviča i inš. — Minsk: Limaryus.
Lavon Barščeŭski, pierakładčyk:
1. Vušacki słovazbor Ryhora Baradulina.
2. Andrej Chadanovič. Razam z pyłam: kalekcyja pierakładaŭ. — Minsk: Knihazbor.
3. Siarhiej Navumčyk. Dzievianosta pieršy. — Radyjo «Svaboda».
4. Beŭvulf / Pierakład sa staraanhlijskaj Antona Franciški Bryla. — Minsk: Źmicier Kołas.
5. Viktar Marcinovič. Sfahnum.
6. Anatol Labiedźka. 108 dzion i načej u zaścienkach KDB. — Radyjo «Svaboda».
7. Barys Piatrovič. Spačatku była ciemra.
8. Alaksandr Łukašuk. Zkimby-zymby. — Minsk: Knihazbor.
9. Siarhiej Dubaviec. Errata. — Minsk: Łohvinaŭ.
10. Vuścišny pakoj.
Michaś Skobła, paet, daśledčyk litaratury:
1. Hienadź Kisialoŭ. Smak biełaruščyny.
2. Zośka Vieras. Ja pomniu ŭsio.
3. Ryhor Baradulin. Lepiej.
4. Uładzimir Niaklajeŭ. Znaki prypynku. — Minsk: Limaryus.
5. Alaksandr Łukašuk. Zkimby-zymby.
6. Barys Piatrovič. Spakušeńnie.
7. Andrej Chadanovič. Razam z pyłam: kalekcyja pierakładaŭ.
8. Natalla Hardzijenka, Lavon Jurevič. Rada BNR (1947—1970).
9. Usievaład Ścieburaka. Bieh pa samaadčuvańni: vieršy, zaciemki. — Minsk: Halijafy
10. Fierdynand Čaplinski. Maskoŭskaja ŭłada na Litvie. 1863—1869 / Pierakład z polskaj. — Minsk: Vydaviec Viktar Chursik.
Aleh Dziarnovič, historyk:
1. Barkałabaŭski letapis / Redaktar A. Sałamievič. — Minsk: Biełaruskaja Encykłapiedyja.
2. Vialiki histaryčny atłas Biełarusi u 4-ch tamach. T. 2. — Minsk: Biełkartahrafija.
3. Siarhiej Hvaździoŭ. Kreski da partretaŭ mastakoŭ z Zachodniaj Biełarusi. — Minsk: Halijafy.
4. Beŭvulf.
5. Zośka Vieras. Ja pomniu ŭsio.
6. Hienadź Kisialoŭ. Smak biełaruščyny.
7. Palityčnaja navuka. Antałohija kłasičnych tekstaŭ. / Pierakład ź niamieckaj, anhlijskaj, francuzskaj. — Minsk, Vilnia: Palityčnaja śfiera.
8. Vinceś Mudroŭ. Bahun. — Połackaje lada.
9. Jury Humianiuk. Nazavi mianie hienijem…
10. Valancina Bielavina. Biełaruś v hody Piervoj mirovoj vojny. — Minsk: Biełaruś.
Valeryj Pazdniakoŭ, historyk:
1. Vialiki histaryčny atłas Biełarusi u 4—ch tamach. T. 2.
2. Padručny histaryčny słoŭnik substantyŭnaj leksiki / Skł. I. U. Budźko i inš.; T. 1—2. — Minsk: Biełaruskaja navuka.
3. Alena Firynovič. Paŭstańnie 1863—1864 h.: viadomyja i nieviadomyja krynicy biełaruskich archivaŭ. — Minsk: Biełaruskaja navuka.
4. Relihijnaje piśmienstva kiryličnaj tradycyi XI—XV stst. / Ukł. Luboŭ Laŭšun. — Minsk: Biełaruskaja navuka.
5. Biełorusy Moskvy. XVII viek. / Ukł. Volha Baženava,Taćciana Białova. — Minsk: Biełaruskaja encykłapiedyja.
6. Barkałabaŭski letapis.
7. Anatol Fiedaruk. Starinnyje usad́by Biełarusi: Korieličskij rajon. — Minsk: Biełaruś.
8. Viktar Korbut. Minsk. Łučšij vid na etot horod. — Minsk: Vydaviecki dom «Źviazda».
9. Valeryj Žuk. Živopiś Biełarusi na rubiežie viekov: potieri i obrietienija. — Minsk: Biełaruskaja navuka.
10. Aleś Bieły. Chronika Biełaj Rusi. Imahałohija Biełarusi CHII—XVIII stst. — Smalensk: Inbiełkult.
Kniharnia «Łohvinaŭ», Minsk:
1. Viktar Marcinovič. Sfahnum.
2. Uładzimir Arłoŭ, Źmicier Hierasimovič. Kraina Biełaruś.
3. Adam Hłobus. Kazki dla darosłych. — Minsk: Łohvinaŭ.
4. Andrej Chadanovič. Deža-viu: pieravybranaje. — Minsk: Łohvinaŭ.
5. Hleb Łabadzienka. Dziciačaja zaMova.
6. Alaksandr Kraŭcevič. Historyja Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
7. Vušacki słovazbor Ryhora Baradulina.
8. Bahumił Hrabał. Ja absłuhoŭvaŭ anhielskaha karala.
9. Aleś Bieły. Chronika Biełaj Rusi.
10. Piotra Rudkoŭski. Vialiki vybuch u małoj Halilei. — Minsk: Łohvinaŭ.
Internet-kniharnia Prastora.by:
1. Vušacki słovazbor Ryhora Baradulina.
2. Ryhor Baradulin. Lepiej.
3. Hleb Łabadzienka. Dziciačaja zaMova.
4. Uładzimir Arłoŭ, Źmicier Hierasimovič. Kraina Biełaruś.
5. Ludmiła Rubleŭskaja. Nočy na Plabanskich młynach.
6. Michaś Čarniaŭski. «Nia bojciesia achviaraŭ i pakut!» — Minsk: Vydaviec Alaksiej Varaksin.
7. Viktar Marcinovič. Sfahnum.
8. Barys Piatrovič. Spakušeńnie.
9. Aleś Bieły. Chronika Biełaj Rusi.
10. Aksana Sprynčan. Tataš Jaraš, mamana Aksana i dačeta Alžbieta. — Minsk: Mastackaja litaratura.
«Akademkniha», Minsk:
1. Alaksandr Kraŭcevič. Historyja Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
2. Volha Łabačeŭskaja, Zinaida Zimina. Biełorusskij narodnyj kostium: kroj, vyšivka i diekorativnyje švy.
3. Vadzim Dzieružynski. Mify o Biełarusi. — Minsk: Charviest.
4. Uładzimir Arłoŭ, Źmicier Hierasimovič. Kraina Biełaruś.
5. Anatol Taras. Kratkij kurs istorii Biełarusi IX—XXI viekov. — Minsk: Charviest.
6. Dzianis Ramaniuk. Biełaruś. Minsk. Albom. — Minsk: Vydaviec Ramaniuk D.M.
7. Alaksandr Alaksiejeŭ, Aleh Łukaševič. Skarby Biełarusi. Albom. — Minsk: Čatyry čverci.
8. Vincenta Zavadskaja. Litoŭskaja kucharka. Pieršaja biełaruskaja kulinarnaja kniha. — Minsk: Charviest.
9. Hleb Łabadzienka. Dziciačaja zaMova.
10. Hienadź Kisialoŭ. Smak biełaruščyny.
Kniharnia «Eŭryka», Minsk:
1. Volha Łabačeŭskaja, Zinaida Zimina. Biełorusskij narodnyj kostium: kroj, vyšivka i diekorativnyje švy.
2. Minsk. Serca Biełarusi = Minsk. Sierdcie Biełarusi = Minsk. The heart of Belarus: fotoalbom. — Minsk: Biełaruś.
3. Viktar Korbut. Minsk. Łučšij vid na etot horod.
4. Juryj Tatarynaŭ. Rokovaja strasť korola Mindovha. — Minsk: Rehistr.
5. Anatol Taras. Kratkij kurs istorii Biełarusi IX—XXI viekov.
6. Ivan Łapo. Lublinskaja unija 1569 h. — Minsk: Charviest.
7. Vadzim Dzieružynski. Mify o Biełarusi.
8. Uładzimir Karatkievič. Zbor tvoraŭ. T. 4. — Minsk: Mastackaja litaratura.
9. Historyja fiłasofskaj i hramadska-palityčnaj dumki Biełarusi ŭ 6 tamach. T. 3. — Minsk: Biełaruskaja navuka.
10. Mikałaj Pryhodzič, Uładzisłaŭ Zavalniuk, Valancin Ramancevič. Encykłapiedyčny słoŭnik relihijnaj leksiki biełaruskaj movy. — Minsk: Vydaviectva Hraŭcova.
Najlepšyja knihi papiarednich hadoŭ:
2012 — Uładzimir Arłoŭ, Źmicier Hierasimovič. Kraina Biełaruś. Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Ilustravanaja historyja.
2011 — Adam Babareka. Zbor tvoraŭ u 2 tamach.
2010 — Uładzimir Karatkievič. Ładździa Rospačy. Pieršaje niepadcenzurnaje vydańnie.
2009 — Aleh Łatyšonak. Nacyjanalnaść — Biełarus.
2008 — Hałasy z-za niebakraju: antałohija paezii śvietu ŭ biełaruskich pierakładach XX st. Ukł. Michaś Skobła.
