Na minułym tydni byli ŭručanyja Nobeleŭskija premii ŭ halinie fizijalohii j medycyny, chimii i fizyki, a taksama premija miru.
U paniadziełak, 10 kastryčnika, Nobeleŭskuju premiju pa ekanomicy atrymali Robert Aŭman i Tomas Šelinh. Litaratary pa tradycyi buduć samyja apošnija, laŭreat stanie viadomy pry kancy tydnia. Aficyjna premii, ekvivalentnyja 1,29 młn dalaraŭ, buduć uručany ŭ śniežni na ŭračystaj cyrymonii ŭ Osła.
Dośled na sabie
Laŭreatami premii ŭ halinie fizijalohii i medycyny stali aŭstralijskija navukoŭcy — 54-hadovy Bary Maršał i 68-hadovy Robin Uoren, hanaravanyja za daśledavańni hastrytu i jazvy straŭnika. Maršał i Ŭoren dakazali, što pryčynaju zachvorvańniaŭ źjaŭlajucca bakteryi helicobacter pylori. Aŭstralijcy zrabili adkryćcio jašče ŭ 1982 h., vyjaviŭšy, što bolšaść chvorych na hastryt i jazvu straŭnika infikavany peŭnymi bakteryjami. Maršał vyprabavaŭ adkryćcio na ŭłasnym arhaniźmie: uvioŭ bakteryi, a potym vylečyŭsia z dapamohaj antybijotykaŭ. Da hetaha ličyłasia, što pryčynaj hastrytu i jazvy jość niapravilny ład žyćcia, praźmierna vostraja ježa, stresy. Ciapier dziakujučy adkryćciu Maršała j Uorena možna całkam vylečycca ad hastrytu ci jazvy straŭnika. Bakteryjami, što vyklikajuć hetyja chvaroby, infikavana dźvie traciny nasielnictva Ziamli, adnak u bolšaści ludziej jany nie vyklikajuć anijakich zachvorvańniaŭ.
Krok da idealnaj dakładnaści
U halinie fizyki «Nobela» atrymali amerykanskija navukoŭcy Roj Hłaber i Džon Choł, a taksama niamiecki daśledčyk Teador Chenš. Hłaber, navukoviec z Harvardzkaha ŭniversytetu, jaki jašče ŭ 1963 h. pakłaŭ pačatak kvantavaj aptyčnaj teoryi, atrymaje roŭna pałovu ŭznaharody. Takim čynam Nobeleŭski kamitet acaniŭ jahonaje apisańnie pavodzinaŭ śviatłavych čaścic. Jon rastłumačyŭ pryncypovuju roźnicu pamiž haračymi krynicami śviatła (jak lampy napalvańnia), jakija majuć roznuju častatu i fazu, i łazerami, jakim ułaścivaja peŭnaja častata i faza.
Choł i Chenš padzialili druhuju častku premii za pracu pa łazernaj precezijnaj spektraskapii (zvyšdakładnaje vyznačeńnie koleru śviatłavych malekułaŭ). Vynik daśledavańnia navukoŭcaŭ z universytetu Kałarada (ZŠA) i Ludviha-Maksymilijana ŭ Miunchenie — mahčymaść vymiareńnia aptyčnych častot z dakładnaściu da 15 znakaŭ. Heta paspryjaje raspracoŭcy zvyšdakładnych hadzińnikaŭ i spadarožnika hlabalnaha pazycyjanavańnia.
Paskorany chimičny syntez
«Nobela-2005» u halinie chimii padzialili try navukoŭcy — francuz Iŭ Šaven, amerykancy Robert Hrabs i Ryčard Šrok — za raspracoŭku novych metadaŭ abmiennych reakcyj (metatezis) u arhaničnym syntezie. Navukoŭcy źviarnuli ŭvahu na pracesy rearhanizacyi malekułaŭ vuhlarodu, farmavańnie i razbureńnie novych chimičnych suviaziaŭ i stvaryli pryncypova novyja katalizatary. Metad metatezisu źjaviŭsia pad sorak hadoŭ tamu, ale jaho nia nadta praktykavali chimiki. Ciapier metatezis staniecca adnoj z samych važnych reakcyj u arhaničnaj chimii. Heta dazvolić rabić najbolš dakładny, chutki i čysty syntez rečyvaŭ u vytvorčaści lekaŭ, polimateryjałaŭ i klatčatki. Vyniki hetych daśledavańniaŭ buduć mieć vialikaje značeńnie dla farmaceŭtyki i raspracoŭki novych syntetyčnych materyjałaŭ, a taksama dapamohuć źmienšyć kolkaść niebiaśpiečnych adkidaŭ chimičnaj industryi.
Siarod 200 kandydataŭ
Prysudžeńnie Nobeleŭskaj premii miru vyklikała šmat sprečak. Prezydentaŭ Juščanku j Saakašvili, śpievaka Bona ź U-2 i jašče 196 kandydataŭ apiaredziła Mižnarodnaje ahienctva AAN pa atamnaj enerhii (MAHATE) i jahony kiraŭnik Machamed el-Baradej. Juryst pa prafesii, ehipcianin el-Baradej hanaravany premijaj za «dziejańni, skiravanyja suprać vykarystańnia jadziernaj enerhii ŭ vajennych metach i za vykarystańnie jadziernaj enerhii ŭ mirnych metach z maksymalnaju biaśpiekaju».
El-Baradej, jaki kiruje MAHATE ciaham vaśmi hadoŭ, kamentujučy prysudžeńnie premii, zaznačyŭ, što ŭznaharoda tolki zaachvocić ahienctva da vyrašeńnia pytańniaŭ jadziernaha razzbrajeńnia ŭ Paŭnočnaj Karei i Iranie. Jašče hod tamu MAHATE ličyli zvyčajnym biurakratyčnym utvareńniem, ale za hod ahienctva stała važnym hulcom u spravie vyrašeńnia sprečak nakont jadziernaj zbroi.
Inšaj dumki trymajecca kiraŭnik Instytutu daśledavańniaŭ prablem miru Sten Tonesan, jaki miarkuje, što premiju miru atrymali tyja, chto nie dasiahnuŭ ciaham hodu nijakaha pośpiechu. Za apošnija hady dałučylisia da liku jadziernych dziaržaŭ Indyja i Pakistan, Izrail i Paŭnočnaja Kareja. Ciapier jadziernyja pracy aktyŭna pravodzić Iran.
U paniadziełak, 10 kastryčnika, była ŭručana nobeleŭskaja premija ŭ halinie ekanomiki. Darečy, heta adzinaja premija, nie zasnavanaja ŭłasna Alfredam Nobelem. U 1968 h. jejnaje ŭručeńnie inicyjavaŭ Centralny bank Švecyi. Sioleta «Nobela» ŭ halinie ekanomiki atrymali supracoŭnik centru racyjanalizacyi pry Jerusalimskim universytecie Robert Aŭman i Tomas Šelinh z universytetu Meryłendu (ZŠA) za «palapšeńnie našaha razumieńnia kanfliktu i supracoŭnictva praz teoryju hulniaŭ». Ekanamisty patłumačyli, čamu adny subjekty rynku pracujuć paśpiachova, a inšyja — nie.
