Шпіцберген, Лонгйір. Падарожніца Алёна ў лістападзе 2019 года
У 2019 годзе чарговая яе паездка планавалася на востраў Заходні Шпіцберген ў аднайменным архіпелагу. Гэта месца, дзе вельмі рэдка ступала нага простага турыста з Беларусі, лічыцца самай паўночнай часткай Нарвегіі, а ногі прапаласкаць там можна хіба што толькі ў Паўночным Ледавітым акіяне.
У горадзе Лонгйір (самае паўночнае ў свеце паселішча з насельніцтвам звыш 1000 чалавек) Алёне трэба было пражыць 50 дзён і начэй.
Паездка выпадала на лістапад-снежань. Трэба было добра прадумаць свой гардэроб у Запаляр'і, а не проста накідаць спехам адзення ў чамадан. З Нарвегіі Алёне даслалі ролік, як апранацца на Шпіцбергене, і яна стала збіраць рэчы згодна з відэаінструкцыяй.
«Нарвежцы, якія мяне сустракалі, сказалі, што я вельмі добра падрыхтавалася і шчасліва перажыву гэты час, — успамінае магіляўчанка. — Я купіла тэрмашкарпэткі з маркіроўкай «да -30», 2 камплекты тэрмабялізны — другі і трэці пласты, каб іх надзяваць адзін на адзін. У сэкандзе купіла лыжныя рукавіцы. Сястра дала свае непрадзімальныя лыжныя штаны. Астатняя вопратка была звычайная зімовая.
Пасля прыезду на востраў стала зразумела, што мой абутак не падыходзіць для хады па лёдзе, таму мне прыйшлося пазычыць у знаёмых супрацьслізготныя прыстасаванні з шыпамі, якія надзяваюцца на чаравікі».
На абутак Алёна надзявала кошкі, каб хадзіць па лёдзе
На Шпіцбергене можна знаходзіцца без візы
З прыстойнай торбай рэчаў Алёна дабіралася да месца самалётам, рэйсам Осла — Лонгйір (аэрапорт Свальбард) з прыпынкам у Тромсё — гэта крайні буйны горад мацерыковай Нарвегіі.
«Калі ты ў Осла садзішся ў аэрапорце, — тлумачыць падарожніца, — там табе ставяць штамп аб уездзе ў Шэнгенскую зону, а ў Тромсё, калі ты сядаеш, ставяць штамп аб выездзе. Дні Шэнгена не трацяцца на Шпіцбергене, бо з 1920 года там дзейнічае Шпіцбергенскі трактат, паволде якога быў прыняты суверэнітэт Нарвегіі над востравам і над архіпелагам, але па гэтым самым трактаце грамадзяне ўсіх краін, якія яго падпісалі, могуць знаходзіцца там без візы, у тым ліку і грамадзяне Беларусі».
Аэрапорт у Тромсё
Від з самалёта
«Мясцовыя вучацца не заводзіць сяброў»
З расказаў мясцовых жыхароў Алёна даведалася, што ў Лонгйіры вельмі вялікае абарачэнне людзей. Там знаходзяцца буйная вугальная шахта, універсітэцкі цэнтр, сусветнае насеннесховішча, навуковыя станцыі, таму пастаянна туды прыязджаюць працаваць і вучыцца шмат іншаземцаў, студэнтаў і навукоўцаў, якія даследуюць клімат, акіян, прыродныя ўмовы. Там, вядома, ёсць і людзі, якія жывуць доўга, але такіх няшмат.
Асаблівасць Лонгйіра ў тым, што мясцовыя вучацца не заводзіць сяброў сярод прыезджых, таму што ім вельмі цяжка бывае маральна. Збліжаешся з людзьмі, заводзіш блізкія адносіны, а потым яны пажывуць там некалькі гадоў і з'язджаюць. Зноў даводзіцца губляць сяброў.
Лонгйір на Шпіцбергене. Лістапад 2019 года
У прыезджых складанасць у іншым. Ім праблемна і дорага зняць жыллё. Яго мала і на ўсіх ахвотных не хапае.
«Нават калі вы знойдзеце сезонную працу, можа так здарыцца, што вы проста не знойдзеце, дзе жыць. Таксама і ніякіх сацыяльных гарантый вы не будзеце мець. Нарвегія забяспечвае сацыяльныя гарантыі толькі сваім грамадзянам, — дзеліцца ведамі жанчына. — Я жыла ў здымных апартаментах ў жылым комплексе Blå myra («Сіняя мурашка»).
Усе будынкі на востраве, уключаючы дом, дзе я жыла, пабудаваныя на пáлях. Палі забіваюцца ў вечную мерзлату, бо яму пад падмурак не выкапаць. Таксама дзякуючы палям дамы не замятае снегам, з-пад дамоў яго вымятае ветрам. Каналізацыйныя трубы таксама пракладзеныя не пад зямлёй, а над ёй».
Лонгйір. Дом на палях
«Яны ніколі не сустракалі беларусаў»
Цікава, што сярод такой колькасці прыезджых іншаземцаў, па словах мясцовых, яны ніколі не сустракалі беларусаў.
«Адзін раз я трапіла на вечарыну разам з нарвежцамі і была там самая экзатычная. Нягледзячы на тое, што на Шпіцберген прыязджаюць людзі з усяго свету, ніхто там не бачыў беларусаў, у адрозненне ад украінцаў ці расейцаў.
На Шпіцбергене дзейнічае самы паўночны ў свеце бровар і півавар задаваў мне шмат пытанняў пра Беларусь, у тым ліку і жартоўных. Напрыклад, ён пытаўся, чаму Беларусь ніколі не выйгравала «Еўрабачанне». Я яму адказала: дык мы ж вам экспартавалі нашага Аляксандра Рыбака!»
«Вельмі не хапала дзённага святла»
Алёна прыехала на востраў, калі неўзабаве павінна была наступіць палярная ноч — час, калі розніца паміж днём і ноччу сціраецца і надыходзіць пастаянная цемра ў любы час сутак. Але перад гэтым ёсць яшчэ пераходны перыяд. Яго называюць «Сінія дні».
Лонгйір. Сінія дні
Лонгйір. Сінія дні
«У нас таксама такое можна заўважыць, — праводзіць аналогію беларуска. — Калі змяркаецца, святло ў нейкі момант становіцца сінім. А там гэта расцягнута прыкладна на 10 дзён пры змене палярнага дня на палярную ноч. Гэта вельмі прыгожа і, дарэчы, часта адлюстроўваецца ў мастацтве.
Ужо 24 лістапада а 11-й гадзіне дня па Шпіцбергену, па беларускім часе ў 13.00, было вельмі цёмна.
Пераносіць палярную ноч для мяне аказалася даволі цяжка. Можна сказаць, гэта было самае складанае выпрабаванне. Да канца майго знаходжання я ўжо адчувала цяжкі камень на грудзях. Вельмі не хапала дзённага святла.
Я, вядома, рыхтавалася да гэтага. Купіла вітамін D. Усе, хто жыве на Лонгйіры, таксама яго п'юць. У многіх людзей назіраецца дэпрэсія, асабліва ў дзяцей. Пакуль там жыла, пастаянна траплялася на вочы рэклама паслуг псіхатэрапеўта. Мабыць, там гэта папулярны запыт і многім неабходна.
Самым радасным для мяне быў момант, калі з акна самалёта па дарозе дадому я нарэшце ўбачыла сонца».
«Калі сядзіш дома, ракавіна на кухні грыміць»
Алёне шпіцбергенскі клімат здаўся даволі суровым.
«Адзнака на шкале градусніка часта трымалася каля -18. У параўнанні з тэмпературай на кантыненце гэта не вельмі шмат, але яна пераносіцца цяжэй, таму што там часта дзьме моцны вецер, які збівае з ног.
Ракавіна на кухні грымела, калі бура трэсла будынак. Калі я праходзіла міма дзіцячага садка, ягоны плот свістаў і завываў. Малыя пры гэтым у любое надвор'е выходзілі на шпацыр.
Лонгйір. Дзіцячы садок
Пурга — не адзіная непрыемнасць, якая можа здарыцца ў Лонгйіры. У раёне горада знаходзіцца гара Сукертопен. У 2015 годзе з яе сышла лавіна, 2 чалавекі загінулі. Засыпала вуліцу, найбліжэйшую да гары, і шэраг дамоў.
Увесь горад тады падняўся. Людзі дапамагалі раскопваць завалы снегу, шукаць пацярпелых. Многіх дасталі, але не выратавалі адну маленькую дзяўчынку. У іншай сям'і загінуў тата. Таму найбліжэйшыя да гары дамы адсялілі і паставілі супрацьлавінныя агароджы. Небяспека лавін узрасла са змяненнем клімату».
Лонгйір. «У раёне горада знаходзіцца гара Сукертопен»
«За Палярным кругам змены клімату адчуваюцца асабліва моцна, — перадае Алёна словы жыхароў Лонгйіра, з якімі даводзілася мець зносіны. — Напрыклад, вечная мерзлата робіцца не такой устойлівай. Можа так здарыцца, што калісьці яна растане.
На Шпіцбергене знаходзіцца сусветнае зернесховішча. Гэта недалёка ад аэрапорта. Там захоўваюцца насенне ўсіх культурных раслін з усяго свету ў вечнай мерзлаце. Калі раскапалі тунэль пад сховішча, зямля не замерзла, як чакалася. І перыядычна сховішча затапляе вадой. Яго трэба было ўмацоўваць».
«Белыя мядзведзі могуць уломлівацца ў дамы і з'ядаць усе свечкі»
Адной з «фобій» для беларускі на Шпіцбергене былі белыя мядзведзі.
«Я крыху хвалявалася з-за белых мядзведзяў. Мяне ўсе супакойвалі. Казалі, што з 2014 года мядзведзі не заходзілі ў пасёлак. Але я ўсё роўна нервавалася. Я ўжо тады трохі чытала па-нарвежску.
У мясцовай газеце на першай паласе быў артыкул пра тое, як мядзведзь прыйшоў на польскую навуковую станцыю і задраў сабаку. Было даволі жудасна пра гэта чытаць, седзячы ў цемры на краі пасёлка.
Графіці ў Лонгйіры
Мне расказвалі таксама, што белыя мядзведзі могуць уломлівацца ў дамы, таму ў дамах, якія размешчаныя не ў межах пасёлка, абавязкова трэба ўмацоўваць вокны. Да дома маёй прыяцелькі аднойчы прыйшоў мядзведзь, а адно акно ў будынку было звычайнае, таму яна перасела ў машыну, каб перачакаць, пакуль мядзведзь пойдзе.
Ёсць прыкол адзін, пра які нідзе не прачытаеш. Белыя мядзведзі, уломліваючыся ў дамы, часта з'ядаюць свечкі, якіх заўсёды шмат у дамах Паўночнай Еўропы. Ад гэтага ў іх здараецца дыярэя і акрамя разгрому яны пакідаюць пасля сябе адпаведныя наступствы».
Лонгйір у лістападзе 2019 года
«Ні ў адной краіне я такога больш не бачыла»
«За пасёлак можна хадзіць толькі з вінтоўкай і сігнальным пісталетам з-за небяспекі сустрэцца з драпежнікам. У кампаніі абавязкова хоць бы хтосьці адзін павінен быць са зброяй. Студэнтаў вучаць страляць на першых жа занятках. Ва ўсіх маіх сябровак, якія жывуць на востраве пастаянна, ёсць уласная вінтоўка. Знаёмая давала мне патрымаць у руках сваю. Цяжкая!
Па горадзе ж забаронена хадзіць са зброяй. У краме ў першы раз у жыцці я бачыла, што вісіць такі знак: перакрэсленая стрэльба. Ні ў адной краіне я такога больш не бачыла.
Да мядзведзяў на Шпіцбергене, з другога боку, клапатліва ставяцца, яны пад аховай. За іх беспадстаўнае забойства пагражае вельмі вялікі штраф. Пры сустрэчы з белым мядзведзем спачатку неабходна паспрабаваць адпудзіць яго стрэламі з сігнальнага пісталета. Звычайна гэта дапамагае. Страляць можна толькі ў крайнім выпадку, калі існуе непасрэдная пагроза нападу».
Лонгйір. Знакі на дзвярах крамы
«Я магла зайсці ў бібліятэку, нават калі яна была закрытая»
Бібліятэка — адно з папулярных месцаў у горадзе. Алёна там таксама часта бывала. Жыхары прыходзілі туды сем'ямі, чыталі з дзецьмі кнігі, студэнты пісалі свае дыпломныя.
Наша падарожніца не магла нават здагадвацца, што паход у бібліятэку, да якой у добрае надвор'е можна дабрацца ад яе дома за 5 хвілін, можа абярнуцца невялікай прыгодай. Зноў з-за надвор'я.
«Аднойчы па запрашэнні прыяцелькі я адправілася ў бібліятэку падчас снежнага бурану. З-за ветру і завеі было вельмі цяжка ісці: дарога была засыпаная, востры снег хвастаў па твары, трэба было закрывацца, нічога не было відаць, я ішла ледзь ні навобмацак і прыйшла туды ў некаторым узрушэнні.
У бібліятэцы па тутэйшых правілах, калі заходзіш, трэба здымаць абутак і хадзіць у шкарпэтках (гэта правіла тычылася ўсіх устаноў вострава, акрамя крам). Вопратку можна было пакінуць на вешалцы.
Паколькі ў бібліятэцы быў заўсёды аншлаг, адзення было так шмат, што кручкі часта абвальваліся ад такой колькасці. Яны не маглі ўтрымліваць занадта вялікую вагу. Аказалася, што пасля выпадку з нарвежскім хлопчыкам, які выпадкова задушыўся шалікам, зачапіўшыся за кручок, у бібліятэках спецыяльна сталі рабіць такія вешалкі, якія падаюць, калі вага занадта цяжкая.
Яшчэ адзін факт, які мяне здзівіў: з дапамогай карткі я магла зайсці ў бібліятэку, нават калі яна была закрытая ў выходны. Каб адчыніць дзверы, трэба было ўвесці код. Так маглі рабіць усе, у каго быў чытацкі білет».
Бібліятэка ў Лонгйіры
Бібліятэка ў Лонгйіры
«Гэта выглядала як апакаліпсіс»
«Яшчэ адна мясцовая славутасць — вугальная шахта, — працягвае расказваць Алёна. — На Шпіцбергене працавала адзіная вугальная электрастанцыя. Шахта патрэбна была, каб забяспечваць яе працу. Цяпер нібыта яна ўжо не працуе. Яшчэ тады збіраліся пераходзіць на іншыя крыніцы энергіі. Вуглездабыча шкодная для экалогіі, таму ўсе шахты закрыліся. А на той момант шахцёры спускаліся пад зямлю, каб здабываць гэты вугаль.
Мяне вазілі на гару, дзе яна знаходзіцца. Якраз быў снежны буран, і гэта выглядала як апакаліпсіс. Вугальны пыл ляціць і змешваецца са снегам. Страшна ўявіць, як людзі спускаюцца ўніз».
Лонгйір. Унутры «павука» — цэнтра прыёмкі вугалю, які цяпер не працуе
«Нельга быць на двары, паўночнае ззянне забярэ»
Паўночнае ззянне мараць убачыць многія і ўяўляюць яго такім, якім бачылі на фотаздымках. Аказваецца, што гэта з'ява выглядае на здымках не зусім так.
«Паўночнае ззянне я там бачыла шмат разоў. Яно, аказваецца, не такое яркае, як на фотаздымках. Часам яно бывае такое слабое, што нельга зразумець, ці яно гэта. Мяне навучылі: каб дакладна зразумець, паўночнае ззянне гэта ці не, трэба яго сфатаграфаваць. Калі на фота будзе бачны зялёны колер, то гэта яно.
Адна мая знаёмая з пакалення нашых бацькоў расказала, што калі яна была маленькай, яе бабуля, родам з-пад Тромсё, пагражала дзецям, каб загнаць з прагулкі дадому: «Нельга быць на двары, бо паўночнае ззянне забярэ».
Лонгйір. Паўночнае ззянне
«Калі сабака ўкусіў чалавека хоць раз, яго ўсыпляюць»
«Там ёсць псярня, на якой трымаюць ездавых сабак, — расказвае Алёна. — Калі мы ехалі ў шахту на машыне, сустрэлі на дарозе запрэжку. Яна вылецела насустрач. Гэта было нечакана.
Сабак там вельмі шмат, і да іх вельмі строгае стаўленне. Калі сабака ўкусіў чалавека хоць раз, яго ўсыпляюць.
Шпіцбергенскія хаскі адрозніваюцца ад звыклых нам сібірскіх хаскі. Яны не прызнаныя, як парода, падобныя на буйных дварнякоў рознага колеру. Але яны могуць жыць у суровых умовах, начуюць на вуліцы ў будках.
Там ёсць і свая парода паўночных аленяў, яны адрозніваюцца ад тых аленяў, якія жывуць на кантыненце, больш нізкага росту. Усе алені дзікія, іх ніхто не пасе. Яны самі ходзяць, забрыдаюць і ў горад. Я часта бачыла і самцоў з рагамі, і самак з дзіцянятамі. А вось пясца я бачыла адзіны раз — з акна бібліятэкі.
Лонгйір. Ездавыя сабакі
Лонгйір. Шпіцбергенскі сабака
Лонгйір. Шпіцбергенскі сабака
На востраве не хаваюць
Адным з культурных цэнтраў у горадзе з'яўляецца пратэстанцкая царква, завяршае свой аповед падарожніца.
«Там праходзяць не толькі службы, але і ўсякія мерапрыемствы, літаратурныя сустрэчы. А пастар там жанчына, дарэчы.
Побач з царквой ёсць вельмі старыя могілкі. Цяпер там нікога ўжо не хаваюць. На Шпіцбергене забаронена хаваць людзей. З-за вечнай мерзлаты целы памерлых не раскладаюцца, а таму пахаванні могуць прыцягваць белых мядзведзяў.
Калі хтосьці сябе адчувае дрэнна ці састарэў, людзі павінны пераязджаць на кантынент. Ім нельга заставацца ў Лонгйіры. Таму што там не хаваюць».
Чытайце таксама:
Белы мядзведзь у «ледзяным ложку» — пераможца ў ФОТА дзікай прыроды 2023 года
