25 лютага 25-гадовую беларуску Лізу згвалтавалі ў цэнтры Варшавы. У выніку ўдушша дзяўчына перанесла гіпаксію галаўнога мозгу. Медыкі змагаліся за яе жыццё, але 1 сакавіка яна памерла, не прыходзячы ў прытомнасць.
Яе гісторыя выклікала шырокі розгалас і абурэнне. Трагедыя прымусіла польскія ўлады заняцца пераглядам заканадаўства, мер грамадскай бяспекі і арганізаваць бясплатныя курсы па самаабароне. Беларусы ж на гэтым фоне паднялі публічную хвалю прызнанняў пра сутыкненне з гвалтам у іх жыцці і заклікалі ўшанаваць памяць загінулай маршам «Яе звалі Ліза».
Ліза нарадзілася ў аграгарадку Путчына Дзяржынскага раёна. У Польшчы вязала дызайнерскія балаклавы. Самым блізкім для яе чалавекам у новай краіне быў малады чалавек Даніла, ён з Украіны. Менавіта ён узяў на сябе ўвесь асноўны клопат, звязаны спачатку з медычнай дапамогай, а цяпер і арганізацыяй пахавання.
«Тое, што здарылася з Лізай, магло адбыцца з любой з нас. Яе згвалціў і забіў «звычайны» чалавек. Мы выходзім на вуліцы, каб Ліза не была забытая. Каб вуліцы нарэшце сталі бяспечнымі для нас», — патлумачылі неабходнасць маршу арганізатары.
Людзі пачалі збірацца на месцы трагедыі задоўга да пачатку. Іх колькасць бесперапынна расла.
У многіх у руках былі плакаты на беларускай, украінскай, польскай і ангельскай мовах. На іх было напісана: «Не будзем баяцца», «Яна проста ішла дадому», «Ліза, прабач», «Гэта вялікая дзіра ў маёй душы», «Віна гвалтаўніка, не ахвяры», «Жанчына — не здабыча».
Сярод прысутных беларусаў былі палітыкі, акцёры, журналісты, студэнты, святары і шмат іншых.
У стартавай прамове беларуская актывістка, адна з арганізатаркаў маршу Наста Базар адзначыла, што, як і загінулая Ліза, была вымушаная бегчы з Беларусі ў пошуках бяспекі. Яна заклікала жанчын у складаных сітуацыях ніколі не забываць, што яны не адны, а мужчын — дапамагаць у спыненні гвалту:
«Мы абараняемся, але мы не можам прыпыніць гвалт, бо адзіны спосаб яго спыніць — перастаць гвалціць. Рабіце гвалт гучным, мы хочам, каб кожная і кожны адчувалі сябе бяспечна».
Гэтая думка працягнулася ў маналогах іншых выступоўцаў. Усе акцэнтавалі ўвагу на тым, што Польшча — гэта дом для ўсіх, для беларусаў, украінцаў і іншых эмігрантаў. І калі яны прыязджаюць сюды, то мусяць адчуваць сябе ў бяспецы.
Ліза не змагла паклікаць на дапамогу, бо яе душылі. Таму два разы, у пачатку і ў канцы маршу, людзі крычалі за яе — замест хвіліны маўчання вуліцы Варшавы працяў гучны крык.
Узначаліла гэты «хор» грамадская дзяячка Яна Шостак, ужо вядомая сваім голасам як інструментам пратэсту: раней мастачка крычала, напрыклад, супраць катаванняў і ў падтрымку беларускіх палітвязняў.
Яшчэ анансуючы падзею, арганізатаркі акцэнтавалі ўвагу на тым, што ім было б важна ўбачыць на маршы як мага больш мужчын. І іх сапраўды прыйшло нямала.
Беларус Кірыл пераехаў у Польшчу паўтара года таму. Ëн прыйшоў на акцыю з плакатам «Маўчанне = злачынства».
«Мне падаецца, як мага большай колькасці мужчын трэба старацца неяк паўплываць на сітуацыю з гвалтам. Менавіта ў мужчынах палягае асноўная праблема, на мой погляд. Трэба дэманстраваць, што гэта не нейкі лакальны жаночы прыкол з незразумелай барацьбой за нешта там, як некаторыя думаюць. Гэта чалавечая патрэба ў бяспецы. У дадзеным выпадку — для жанчын.
І мужчынам трэба больш тлумачыць: гвалтаваць — дрэнна, што гэта злачынства і што нельга перакладаць віну на ахвяру», — патлумачыў матывацыю прысутнасці Кірыл.
Палітык Павел Латушка прыйшоў на марш разам з дачкой і іншымі чальцамі НАУ.
«Вакол нас вельмі шмат гвалту. З боку асоб мацнейшых. Але мы маем сілу ў тым, каб супраціўляцца гэтаму гвалту. Як мужчыны маем абавязак, як грамадства. Тут не ідзе размова пра нацыянальнасць, узрост, выгляд ахвяры. Размова ідзе пра агульнаграмадскую праблему, якой мы павінны займацца.
На жаль, у Беларусі ўвогуле гэтай справы не надаецца належнай увагі. У нас 171 палітзняволеная жанчына, яны штодзень церпяць ад гвалту. Сотні жанчын прайшлі праз арышты пасля выбараў-2020, і гэта жахліва. І не змяніўшы ўсю сістэму, мы не зможам змяніць і стаўленне да жанчын у нашай краіне», — падкрэсліў кіраўнік НАУ.
Сабраўшыся, некалькі тысяч чалавек рушылі ў бок Палаца культуры і навук. Паліцыя, якая ў гэты дзень ужо адпрацавала на пратэсце польскіх фермераў, узначальвала і закрывала калону, перакрываючы рух грамадскага транспарту. Некаторыя машыны, што праязджалі міма, сігналілі знаёмае «Жыве Беларусь».
Скончыўся марш, як і распачынаўся — акапэльным выкананнем беларускіх песень у выкананні хору «Спевы з-пад моста». Пранізліва, як мантру, паўтаралі яны адзін са сказаў: «Вярнуся дадому, вярнуся дадому». Закальцаваўся і крык: у натоўпе крычалі ці плакалі ўсе, каму баліць за Лізу. А пасля тэрапеўтычна абдымалі адзін аднаго.
«Не забудзем, што здарылася. І хай ніхто не будзе самотны, хай мы не будзем абыякавымі і будзем падтрымліваць адзін аднаго. Заканчваем марш. І заканчваем з гвалтам у Польшчы», — падсумавалі арганізатаркі з польскага боку.
Гісторыя з Лізай шакавала многіх у тым ліку па прычыне абыякавасці мінакоў: камера зафіксавала людзей, што бачылі працэс гвалтавання, але прайшлі міма. Пасля таго ж, як злачынца сышоў, дзяўчына нейкі час праляжала голай. Паліцыю выклікаў толькі ахоўнік, які заступіў на ранішнюю змену. Пазней сведкі патлумачылі паліцыі, што не зрэагавалі, бо думалі, што сутыкнуліся з «палавым актам паміж парай бамжоў».
Па падазрэнні ў згвалтаванні і забойстве зараз праходзяць следчыя дзеянні з 23-гадовым жыхаром Варшавы Дарыянам С. Па мясцовым заканадаўстве яму можа пагражаць да пажыццёвага зняволення.
Лізу пахаваюць у Варшаве. У каментары «Нашай Ніве» Даніла распавёў, што ўчора яны былі ў пахавальным бюро: «Дата і месца, здаецца, вызначаныя, але не дакладна». Пры канчатковым рашэнні мы дадаткова паведамім гэтую інфармацыю.
Чытайце таксама:
