Фота 2015 года
Служба замежнай разведкі Расіі паведаміла пра смерць двайнога агента КДБ Джорджа Блэйка — аднаго з самых вядомых супрацоўнікаў брытанскіх спецслужбаў, якія перайшлі на бок Савецкага Саюза, піша Бі-бі-сі.
Блэйк пражыў 98 гадоў, а спачуванні з нагоды яго смерці выказаў Уладзімір Пуцін. У 2007 годзе, калі Блэйку споўнілася 85 гадоў, яму быў уручаны расійскі ордэн Дружбы. Раней ёй быў узнагароджаны многімі савецкімі ордэнамі і знакам «Ганаровы чэкіст».
У гісторыю разведкі Блэйк увайшоў перш за ўсё як чалавек, які паведаміў Савецкаму Саюзу аб будаўніцтве амерыканцамі тунэля з праслухоўвальнай апаратурай з Заходняга Берліна ва Усходні.
У інтэрв'ю Бі-бі-сі ў 1990 годзе Блэйк казаў, што здаў савецкай разведцы каля 500 заходніх агентаў, але адмаўляў, што наступствамі яго дзеянняў стала смерць 42 з іх.
Блэйк нарадзіўся 11 лістапада 1922 года ў Ратэрдаме ў Нідэрландах, пры нараджэнні яго звалі Джордж Бехар. Яго бацькам быў іспанскі яўрэй, які змагаўся на баку Брытаніі ў Першай сусветнай вайне і атрымаў брытанскае грамадзянства. У 13 гадоў бацькі паслалі Блэйка ў Каір, дзе ён жыў у цёткі, якая выйшла замуж за багатага банкіра.
Там ён зблізіўся са сваім стрыечным братам Анры Кюрыэлем, апантаным марксістам, які, па словах Блэйка, моцна на яго паўплываў. У Нідэрланды Блэйк вярнуўся ў 1939 г. Калі вясной наступнага года краіну захапіла нацысцкая Германія, Блэйк жыў у Ратэрдаме з бабуляй.
Яго маці і сястра былі эвакуяваныя ў Брытанію, а сам Блэйк застаўся ў Нідэрландах. Пасля ён далучыўся да галандскага супраціву, здолеўшы атрымаць фальшывыя дакументы. «Хоць мне ўжо было 18, я выглядаў нашмат маладзейшым і таму добра падыходзіў для кур'ерскай працы», — успамінаў ён потым.
На працягу наступных двух гадоў Блэйк перадаваў інфармацыю паміж групамі супраціву, але з часам вырашыў дабрацца да Брытаніі і ўступіць у яе ўзброеныя сілы. Блэйк паехаў у Іспанію, адкуль праз Гібралтар перабраўся ў Брытанію і ўступіў у Ваенна-марскі рэзерв.
Дзякуючы яго незвычайнаму мінуламу, Блэйка вызначылі ў разведку. Паколькі ён свабодна гаварыў па-галандску, яму даручылі расшыфроўку паведамленняў, якія супраціў у Нідэрландах адпраўляў у Лондан.
Пасля вайны Блэйка адправілі ў Нямеччыну, дзе ён займаўся разведкай супраць савецкіх войскаў, якія тады акупавалі Усходнюю Нямеччыну. Яго дзейнасць была настолькі паспяховай, што яго вырашылі вярнуць у Англію для праходжання курсаў рускай мовы ў Кембрыджскім універсітэце. Пазней Блэйк прызнаваўся: «У пэўным сэнсе гэта вызначыла яшчэ адзін этап у маім руху да камунізму, да майго жадання працаваць на Савецкі Саюз».
У кастрычніку 1948 года Блэйка адправілі ў Сеул, гэта адбылося незадоўга да пачатку вайны паміж Поўднем, які падтрымоўвалі заходнія краіны, і Поўначчу, які абапіраўся на падтрымку СССР.
Яго задачай было стварэнне шпіёнскай сеткі для вядзення разведкі супраць Поўначы. Калі ў 1950 годзе войскі КНДР часова занялі Сеул, Блэйка адправілі ў лагер для інтэрнаваных — разам з іншымі дыпламатамі і місіянерамі. Пазней ён адмаўляў сцвярджэнні, што там яго схілілі да супрацоўніцтва з СССР.
Блэйк прызнаваўся, што вырашальным фактарам у яго рашэнні стаць двайным агентам сталі амерыканскія бамбардзіроўкі невялікіх карэйскіх вёсак: паводле яго слоў, гэтыя падзеі прымусілі яго адчуць сорам за дзеянні Захаду. А яшчэ на яго паўплывала кніга Карла Маркса «Капітал», якую зняволеным лагера адправіла пасольства СССР.
Урэшце Блэйк проста напісаў ліст у савецкае пасольства і прапанаваў свае паслугі. Пасля гэтага ён сустрэўся з супрацоўнікам КДБ.
У 1953 годзе ён вярнуўся ў Брытанію ўжо паўнавартасным савецкім агентам. У 1955-м яго зноў адправілі ў Берлін з заданнем вербаваць савецкіх афіцэраў. Для двайнога агента гэта была ідэальная роля.
Цягам дзевяці гадоў Блэйк перадаваў інфармацыю савецкай разведцы. Пазней ён скажа, што перадаў столькі інфармацыі, што нават не памятае, да правалаў якіх менавіта агентаў гэта прывяло.
Блэйка здаў збеглы ў 1959 годзе ў ЗША былы супрацоўнік польскай разведкі Міхаіл Галянеўскі. Той паведаміў ЦРУ, што на савецкую разведку ў Вялікабрытаніі працуе агент у брытанскай разведслужбе і флоце.
Блэйка выклікалі назад у Лондан і арыштавалі. На судзе ён прызнаў віну па пяці эпізодах перадачы інфармацыі СССР.
Суд прысудзіў яго да 42 гадоў пазбаўлення волі — гэта быў самы працяглы тэрмін у гісторыі краіны, не лічачы пажыццёвага зняволення.
«У выніку многія захацелі мне дапамагчы, бо лічылі прысуд бесчалавечным», — успамінаў ён.
Блэйк збег з турмы Уормвуд-Скрабс у 1966 годзе з дапамогай вызваленага злачынцы Шона Бурка і двух антываенных актывістаў: яны дапамаглі разведчыку перабрацца праз турэмны мур. Уцёкам дапамаглі не занадта суровыя ўмовы ўтрымання і перакананасць турэмнай адміністрацыі ў тым, што іх вязень змірыўся са зняволеннем.
Праз некаторы час Блэйка таемна перавезлі ва Усходнюю Нямеччыну, а адтуль даставілі ў СССР.
У канцы 1960-х гадоў ён працаваў у маскоўскім выдавецтве «Прагрэс», займаўся перакладам на галандскую мову твораў Уладзіміра Леніна.
У СССР Блэйк атрымаў імя Георгія Іванавіча Бехтэра і званне палкоўніка знешняй разведкі. Ён дапамагаў трэніраваць савецкіх разведчыкаў і адначасова працаваў у Інстытуце сусветнай эканомікі і міжнародных адносін, рэдагаваў англійскую версію штогадовага часопіса «Раззбраенне і бяспека» і вывучаў праблемы Блізкага Усходу.
